Czy polskie rzeki nie spełniają norm sanitarnych? Wyjaśniamy

Katastrofa ekologiczna na Odrze, o której było głośno latem 2022 r., zwróciła uwagę opinii publicznej na stan sanitarny i bezpieczeństwo korzystania z polskich rzek. Jednak o złym stanie cieków wodnych organizacje pozarządowe, eksperci, a nawet organy administracji publicznej, alarmowały już od dawna. Temat był też ważną częścią kampanii wyborczej w 2023 r. Poniżej wyjaśniamy, czy z polskich rzek można korzystać bez obaw o bezpieczeństwo.

Dobre, złe i brudne 

„Około 1 proc. jakości wód w rzekach odpowiada stanowi dobremu” – stwierdziła Anita Sowińska z Nowej Lewicy podczas przedwyborczej debaty „KLIMAT – ENERGIA – ŚRODOWISKO”. 

Potwierdzenie niepokojącej sytuacji polskich rzek znajdujemy m.in. w opublikowanym we wrześniu 2020 r. Syntetycznym raporcie dot. klasyfikacji i oceny wód powierzchniowych (dane za lata 2014-2019). Z dokumentu Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska wynika, że spośród 4585 ocenionych rzek tylko 50 (1,09 proc.) spełnia kryteria „stanu dobrego”, czyli posiada warunki biologiczne wymagane dla funkcjonowania zamieszkujących je organizmów. Z kolei „stan zły” oznacza, że rzeka nie osiągnęła przynajmniej jednego z parametrów z tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej. Nie każda z takich rzek stanowi zagrożenie dla człowieka – jej problemy mogą wynikać np. z niskiego wskaźnika bioróżnorodności.

Co pływa w polskich rzekach? 

Jednym z problemów rzek w Polsce jest ich skład chemiczny, np. wysoki poziom zasolenia, którym dotknięte są cieki wodne znajdujące się na obszarach górniczych. Mowa także o nadmiernym stosowaniu przez rolników substancji nawozowych niedostosowanych do potrzeb roślin – zawierają one niekorzystne dla flory azot i fosfor. Ponadto, w przypadku czynników wypływających na bioróżnorodność rzek eksperci wskazują na m.in. ich łączność z terenami zalewowymi czy utrudnioną migrację ryb. Uwagę ekspertów zwracają również nowe zagrożenia jak farmaceutyki i mikroplastiki, których poziom w rzekach nadal nie jest monitorowany. Nie oznacza to jednak, że korzystanie ze wszystkich rzek w Polsce jest niebezpieczne dla człowieka – każdy przypadek należy traktować indywidualnie.

Unia Brudnych Rzek

Jakość rzek w Polsce oceniana jest zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną z 23 października 2000 r. Dokument zakłada zapewnienie dobrego stanu chemicznego i ekologicznego wód w Europie oraz zapobieganie jego pogarszaniu się. Nieprzekraczalnym terminem osiągnięcia tego celu jest 2027 r., jednak osiągnięcie celu w terminie będzie dla Europy wielkim wyzwaniem, i to nie tylko w Polsce, ale także w pozostałych krajach Unii. Dlaczego?

W 2021 r. WWF oceniło 21 europejskich projektów planów gospodarowania wodami w dorzeczu, których celem było podniesienie stanu wód do poziomu dobrego do 2027 r. Z ich analizy wynika, że w 90 proc. analizowanych przypadków zadanie nie było możliwe do zrealizowania. Było to spowodowane m.in. powolnym wdrażaniem zmian, zbyt niskim finansowaniem czy brakiem ambitnych celów środowiskowych. W przypadku Polski sprawdzono plany odnoszące się do sytuacji Wisły i Odry, które w 2027 r. mogą osiągnąć jedynie stan „umiarkowany”.

Co dalej?

Głos w sprawie stanu polskich rzek, w szczególności od czasu katastrofy ekologicznej na Odrze, podnoszą organizacje pozarządowe, eksperci z dziedziny klimatu i środowiska, a także politycy. To ci ostatni po wyborach parlamentarnych z 15 października 2023 r. i utworzeniu nowego rządu mają wszelkie narzędzia do prowadzenia polityki środowiskowej, której celem będzie poprawienie stanu polskich rzek. Jako obywatele powinniśmy uważnie obserwować działania władzy i rozliczać polityków z zapowiadanych obietnic wyborczych w tym zakresie.