Tytuł honorowego obywatela miasta to prestiżowe wyróżnienie przyznawane osobom, które w szczególny sposób zasłużyły się dla danego miasta, jego społeczności lub dobrego imienia. Niedawno w internecie jeden z użytkowników wyraził swoje zdziwienie informacją znalezioną na Wikipedii, że do listy honorowych obywateli Elbląga należą zbrodniarze nazistowscy, tacy jak Adolf Hitler, Hermann Göring czy Joseph Goebbels. Pozwólcie nam wyjaśnić, o co chodzi.
13 kwietnia 2025 roku na platformie X pojawił się wpis zawierający zrzut ekranu fragmentu artykułu Wikipedii dotyczącego Elbląga. Widzimy na nim wykaz honorowych obywateli tego miasta. Zestawienie podzielone jest na dwie części. W pierwszej, obejmującej tytuły nadane przed 1945 rokiem, znajdują się nazwiska Adolfa Hitlera, Hermanna Göringa oraz Josepha Goebbelsa. W drugiej części, obejmującej tytuły nadane po 1989 roku wraz z datą ich przyznania, wymienieni zostali Jan Paweł II, który otrzymał tytuł w 1999 roku, oraz Lech Wałęsa, wyróżniony w 2011 roku.
„Czy to prawda?” – pyta autor posta.
Stara wersja strony
Zauważmy najpierw, że powyższy zrzut ekranu pochodzi ze starej wersji artykułu o Elblągu zamieszczonego na Wikipedii. Aktualna sekcja poświęcona honorowym obywatelom miasta wygląda w tym artykule tak:
Informacja podkreślona przez nas na czerwono – „(w mieście Elbing należącym do Prus)” – została dodana do treści artykułu 30 października 2024 roku. Ponieważ nie ma jej na screenie załączonym przez autora posta na X, oznacza to, że musiał on zostać wykonany przed tą datą.
Fakt, że tytuł honorowego obywatela miasta nadano Hitlerowi, Göringowi i Goebbelsowi za czasów, gdy Elbląg (Elbing) należał do Prus, czyli kraju związkowego III Rzeszy, choć może wydać się oczywisty, jest bardzo istotny. Jak za chwilę zobaczymy, to właśnie fakt, że tytuły te zostały nadane przez organy administracyjne obcego państwa okaże się kluczowy do odpowiedzi na pytanie postawione przez autora posta na X.
Urząd Miasta Elbląga wyjaśnia wątpliwości
Z zapytaniem o to, czy niemieccy naziści rzeczywiście posiadają tytuł honorowych obywateli miasta, w 2021 roku zwróciła się do władz Elbląga redakcja portalu info.elblag.pl. W odpowiedzi dziennikarze otrzymali informację, że zdaniem Urzędu Miasta sprawa jest rozwiązana. Rzeczniczka prezydenta Elbląga Joanna Urbaniak przesłała portalowi opinię prawniczą, której fragment przytaczamy poniżej:
W tym czasie [tj. przed 1945 rokiem] Elbląg nie był miastem polskim, a jednocześnie nie ma ciągłości prawnej pomiędzy funkcjonującą administracją państwową a gminą obecnie istniejącą. Rzeczpospolita Polska nie jest następcą prawnym Rzeszy Niemieckiej, a zatem akty prawne wydane przez organy administracji Elbinga posiadają jedynie walor historyczny.
Zatem z uwagi na wspomniany brak ciągłości prawnej władze Elbląga tłumaczą, że polska administracja nie uznaje niemieckich decyzji sprzed 1945 roku (kiedy Elbląg był częścią Niemiec) za ważne. Oznacza to, że honorowe obywatelstwa nadane w tamtym czasie przez Niemców nie mają żadnej mocy prawnej w dzisiejszym Elblągu.
Potwierdzenie powyższych informacji stanowi również fakt, że na oficjalnej stronie miasta Elbląg w zakładce „Honorowi obywatele Elbląga”, nie znajdziemy nazwiska żadnego z nazistów wymienionych na omawianym screenie.
Stanowisko MSWiA
Do kwestii rzekomej obecności na listach honorowych obywateli niektórych polskich miast zbrodniarzy hitlerowskich odniosło się w lipcu 2007 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Była to odpowiedź na interpelację posła Jacka Piechoty, który zadał w niej następujące pytanie: „Jakie jest stanowisko Rady Ministrów RP w sprawie ewentualnej »denazyfikacji« list honorowych obywateli niektórych polskich miast leżących na Ziemiach Zachodnich i Północnych?”.
W odpowiedzi na interpelację, ówczesny sekretarz stanu Jarosław Zieliński stwierdził:
Znany jest pogląd niektórych prawników, że władze polskie nie są spadkobiercami Trzeciej Rzeszy i dlatego tytuły nadane przez dawny niemiecki samorząd nie obowiązują w Polsce. Nie ma więc potrzeby unieważniania w takich przypadkach honorowego obywatelstwa polskich miast zbrodniarzom hitlerowskim, ponieważ już dawno je utracili. Jednocześnie uprzejmie informuję, iż w ocenie ministra spraw wewnętrznych i administracji nie ma podstaw prawnych do przyjęcia ciągłości prawnej pomiędzy obecnymi gminami polskimi a niemieckimi, które w latach 30. XX wieku nadawały honorowe obywatelstwa osobom wymienionym przez Pana Posła. Przy czym należy podkreślić, iż powyższe akty prawne zostały podjęte w ramach innego państwa w oparciu o uregulowania prawne w nim obowiązujące.
W skrócie: dwa państwa, dwa porządki prawne. Hitler, Göring i Goebbels byli honorowymi obywatelami pruskiego Elbinga, ale nie są i nigdy nie byli honorowymi obywatelami polskiego Elbląga.
Poseł Zieliński wskazał ponadto na fakt, że polskie gminy swoją podmiotowość prawną uzyskały dopiero po wejściu w życie ustawy o samorządzie terytorialnym 27 maja 1990 roku. „Z tą datą gminy uzyskały osobowość prawną i stały się odrębnymi od Skarbu Państwa podmiotami prawa. Z powyższego wynika, iż powstałe w 1990 r. gminy uznane winny być za nowe podmioty prawa” – czytamy w odpowiedzi.
Zgodnie z przepisami przejściowymi do końca 1990 roku rady gmin musiały sporządzić wykaz obowiązujących aktów prawa miejscowego wydanych przez wcześniejsze organy państwowe, które nadal miały pozostać w mocy. Akty, które nie zostały włączone do wykazu, straciły moc po jego ogłoszeniu.
„Reasumując powyższe stwierdzić należy, iż przedstawiona powyżej regulacja potwierdza tezę o braku ciągłości prawnej pomiędzy obecnymi gminami a poprzednio funkcjonującymi na danym terenie organami władzy państwowej, co czyni tym bardziej nieuzasadnionym doszukiwanie się ciągłości pomiędzy obecnymi gminami a gminami niemieckimi z lat 30. XX wieku” – podsumował poseł Zieliński.
