Niektóre komunikaty w mediach społecznościowych wprowadzają w błąd na dwa sposoby naraz. Najpierw ich autorzy przekręcają treść źródła, na które się powołują, podając liczby, cytaty czy fakty w zniekształconej formie. Następnie często okazuje się, że nawet gdyby odtworzyć wiernie daną treść, sama w sobie okazałaby się problematyczna: zawierałaby błędy, byłaby nietrafna albo nosiła cechy dezinformacji czy manipulacji. W tym tekście przyglądamy się właśnie takiej podwójnej pułapce – przypadkowi, w którym zarówno przekaz wtórny, jak i źródłowy wprowadzają odbiorców w błąd.
Jakiś czas temu na platformie X pojawił się kontrowersyjny wpis:
Dzieci białych kobiet i czarnych partnerów w USA mają IQ niższe o 5-6 punktów w porównaniu do dzieci biało-białych rodziców.
Dzieci czarno-czarnych rodziców mają IQ niższe o 15-18 pkt.
Na potwierdzenie wiarygodności powyższych słów ich autor – stały bohater naszych fact-checkingowych artykułów – zamieścił zrzut ekranu dwóch tabel podsumowujących wyniki pewnych badań. Pierwszą z nich zatytułowano Logistic regression models predicting interracial dating within Whites, Blacks and Hispanics (pol. Modele regresji logistycznej przewidujące randki międzyrasowe wśród białych, czarnych i Latynosów). Druga, w której autor podkreślił niektóre dane, sugerując, że właśnie na nich oparł swoje twierdzenia, nosiła tytuł Average IQ by combination of respondent sex, race, and race of partner (pol. Średnie IQ według kombinacji płci respondenta, rasy oraz rasy partnera).
Zasięg: 96 tys. wyświetleń, 1,7 tys. polubień, 78 komentarzy
Zrzut ekranu opublikowany przez użytkownika @coolfonpl pochodzi z następującego artykułu:
- S. Jensen, E. O. W. Kierkegaard, „Predictors of Engaging in Interracial Dating”, Mankind Quarterly 64(2) (2023): 315-346.
Jest to praca badająca predyktory zaangażowania w związki międzyrasowe (ang. interracial relationships). Mówiąc prościej, artykuł bada, jakie osoby częściej wchodzą w związki z partnerem innego pochodzenia rasowego oraz jakie cechy – takie jak inteligencja mierzona testami IQ, skłonność do podejmowania ryzyka czy płeć – się z tym wiążą. Badanie nie analizuje IQ dzieci, a cechy samych respondentów – młodych dorosłych z amerykańskich badań kohortowych NLSY97 i Add Health.
Co zatem przedstawia tabela, w której dokonano podkreśleń? Przyjrzyjmy się jej bliżej.
Zacznijmy od wyjaśnienia, co przedstawiają poszczególne kolumny:
- Race – Race of partner – Sex (rasa – rasa partnera – płeć) – przykład: kombinacja Black – White – Female oznacza czarną respondentkę, której partner był biały.
- Average IQ – średni wynik IQ dla danej grupy respondentów (IQ zostało uprzednio ustandardyzowane względem średniej dla białych (100), więc wartości w tabeli interpretuje się według tej skali).
- Sample size – liczba przebadanych przypadków (ważne: w niektórych przypadkach liczba ta jest niewielka, co może wpływać na wiarygodność pomiaru).
- p – wartość wskazująca na to, czy różnica względem 100 IQ, którą widzimy w danych, mogła się pojawić przypadkiem: im wyższa wartość p, tym większe ryzyko, że różnica jest rezultatem trafu, a nie wskazuje na przyczynowość.
Z tej perspektywy łatwo zauważyć, jaki błąd popełniono w analizowanym wpisie. Weźmy na przykład to stwierdzenie:
Dzieci czarno-czarnych rodziców mają IQ niższe o 15-18 pkt.
Teraz spójrzmy na te oto cztery wiersze tabeli:
Black – Black – Female – 83.4
Black – Black – Male – 85. 0
White – White – Female – 99.7
White – White – Male – 101.1
Autor wpisu trafnie zauważył, że prezentowane w tabeli różnice w średnim IQ między badanymi grupami wynoszą ok. 15–18 punktów. Niesłusznie uznał jednak, że dotyczą one dzieci. W rzeczywistości tabela przedstawia średnie wyniki dorosłych respondentów, co jednoznacznie wynika z nagłówków kolumn.
Za chwilę zobaczymy jednak, że nawet poprawnie odczytane wyniki z artykułu Jensena i Kirkegaarda należy traktować z dużą ostrożnością.
Drapieżne czasopismo, podejrzani autorzy
Artykuł, na który powołuje się autor wpisu, nie jest neutralną publikacją z głównego nurtu nauki. Istnieją poważne wątpliwości wobec czasopisma, w którym został on opublikowany. Kontrowersje budzi także jeden z autorów pracy.
Czasopismo „Mankind Quarterly” powstało na początku lat 60. a jego uruchomienie było finansowane przez środowiska powiązane z Pioneer Fund, organizacją wspierającą eugenikę.
Zarówno w literaturze naukowej, jak i tekstach dziennikarzy śledczych periodyk ten jest regularnie opisywany jako kanał służący do publikowania badań wpisujących się w nurt rasizmu naukowego (ang. scientific racism) – prac, które próbują nadać pozorny naukowy wygląd hierarchicznym tezom o różnicach rasowych.
Krytyka „Mankind Quarterly” skupia się głównie na trzech powtarzających się problemach: powiązaniach finansowo-ideologicznych członków redakcji, braku standardów recenzyjnych porównywalnych z głównym nurtem naukowym oraz częstym publikowaniu prac o wątpliwej jakości metodologicznej. Jednakże pomimo krytyki ze strony naukowców czasopismo nie zostało zamknięte, a jego wpływy rozprzestrzeniły się z powodu niedoskonałości procesu naukowego i recenzyjnego.
Jeden z autorów analizowanej w tym artykule pracy, Emil O. W. Kirkegaard, jest twórcą licznych analiz na temat różnic grupowych (IQ, zachowania, genetyki populacyjnej). Był również fundatorem Human Diversity Foundation, czyli założonej w 2022 roku organizacji promującej skrajnie prawicowe ideologie i teorie wyższości rasowej. „Mankind Quarterly” jest publikowane właśnie przez tę instytucję.
Prace Kirkegaarda – z których duża część publikowana jest właśnie na łamach „Mankind Quarterly” lub redagowanych przez niego samego platformach – krytykowane są przede wszystkim za powtarzające się braki metodologiczne. Badania bywają oparte na wybiórczych zestawach danych, słabo kontrolują zmienne zakłócające i mają ograniczoną replikowalność, co zdaniem autorów analiz dotyczących współczesnego rasizmu naukowego oznacza, że wiele stawianych przez Kirkegaarda tez nie spełnia standardów naukowych, a nawet jest sprzeczna z podstawowymi ustaleniami z zakresu genetyki i biologii ewolucyjnej.
Z uwagi na powyższe do wyników przedstawionych w pracy Jensena i Kirkegaarda należy podchodzić z dużą dozą ostrożności.
