Decyzja Mety o zakończeniu profesjonalnego fact-checkingu i poleganiu na tworzonych przez użytkowników tzw. Uwagach Społeczności (ang. Community Notes) może wpłynąć negatywnie na przestrzeń informacyjną w Nigerii.
Niedawna zmiana w Mecie dotycząca moderacji treści wywołała globalną dyskusję. Nad decyzją firmy debatowano w regionach takich jak Nigeria, gdzie dezinformacja i fałszywe informacje rozprzestrzeniają się na dużą skalę. Zastępując swój program fact-checkingu przez zewnętrzne organizacje modelem moderacji opartym na crowdsourcingu, Meta ryzykuje, że nasili się problem fałszywych informacji, politycznej propagandy i prowokacyjnych narracji. Ta zmiana może pogłębić istniejące napięcia etniczne, religijne i polityczne.
Niniejszy artykuł analizuje, w jaki sposób decyzja Meta o zakończeniu profesjonalnego fact-checkingui poleganiu na tworzonych przez użytkowników Uwagach Społeczności może negatywnie wpłynąć na przestrzeń informacyjną w Nigerii – kraju, gdzie media społecznościowe odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu opinii publicznej i wpływają na rzeczywistość.
Zwrot w polityce Mety
7 stycznia 2025 roku dyrektor generalny Mety Mark Zuckerberg ogłosił, że firma zamierza zakończyć program fact-checkingu przez zewnętrzne organizacje – systemu, który funkcjonował od 2016 roku w celu przeciwdziałania dezinformacji. Zamiast tego Meta wprowadzi Uwagi Społeczności, umożliwiając użytkownikom oznaczanie wprowadzających w błąd lub fałszywych treści.
„Wracamy do naszych korzeni i koncentrujemy się na ograniczaniu błędów, upraszczaniu naszych zasad i przywracaniu wolności wypowiedzi na naszych platformach” – stwierdził Zuckerberg.
Meta uzasadniła tę zmianę, twierdząc, że organizacje zajmujące się fact-checkingiem stały się stronnicze. Firma będzie teraz koncentrować się jedynie na treściach nielegalnych oraz poważnych naruszeniach. Krytycy tej decyzji ostrzegają jednak, że moderacja treści oparta na społeczności nie może być skuteczna, zwłaszcza w regionach, gdzie dezinformacja jest systematycznie wykorzystywana jako narzędzie manipulacji.
Szczególnie narażona jest Nigeria
Nigeria jest jednym z krajów z największą liczbą użytkowników mediów społecznościowych Mety w Afryce. Według DataReportal w państwie tym jest 36,75 miliona użytkowników Facebooka i 12,40 miliona użytkowników Instagrama.
Kryzysy dezinformacyjne mają w Nigerii długą historię, a media społecznościowe często odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu opinii publicznej, za czym nierzadko idą negatywne konsekwencje. Fałszywe informacje o rzekomym utrudnianiu głosowania i fałszerstwach wyborczych są strategicznie rozpowszechniane podczas wyborów w celu manipulowania nastrojami społecznymi, osłabiania zaufania do procesu wyborczego i wpływania na decyzje Nigeryjczyków.
Poza polityką dezinformacja była również wykorzystywana do podsycania przemocy, szczególnie poprzez rozpowszechnianie fałszywych wiadomości na temat konfliktów etnicznych i religijnych. Sfingowane raporty i zmanipulowane zdjęcia podsycały napięcia, prowadząc do aktów odwetu i pogłębiania się istniejących podziałów.
Dotyczyło to również kwestii zdrowia publicznego – fałszywe narracje, zwłaszcza te dotyczące szczepionek, przyczyniły się do powszechnej nieufności wobec programów szczepień. Kampanie antyszczepionkowe, często przedstawiające szczepienia jako narzędzie zachodniej kontroli lub depopulacji, podważyły wysiłki na rzecz ochrony zdrowia publicznego.
Dezinformacja nadal jest wykorzystywana jako broń w tych kluczowych obszarach, czyniąc media społecznościowe zarówno potężnym narzędziem dyskursu, jak i niebezpiecznym nośnikiem fałszywych informacji w Nigerii.
Nieodrobione lekcje z Community Notes na X
System Uwag Społeczności Mety ma opierać się na crowdsourcingowym modelu moderacji, podobnym do tego stosowanego przez platformę X. Jednak liczne dowody wskazują, że takie podejście jest nieskuteczne w zwalczaniu dezinformacji.
W 2023 roku Komisja Europejska uznała X za platformę społecznościową z najwyższym odsetkiem postów zawierających dezinformację. Kolejna analiza przeprowadzona przez UE wykazała, że X ma najwyższy wskaźnik fałszywych informacji spośród wszystkich głównych platform społecznościowych. Koalicja Climate Actions Against Disinformation (CAAD), zrzeszająca organizacje zajmujące się przeciwdziałaniem dezinformacji i zmianom klimatycznym, uznała X za najgorzej radzącą sobie platformę w zwalczaniu dezinformacji dotyczącej klimatu.
Podobne wnioski płyną z badań NewsGuard – globalnej organizacji oceniającej wiarygodność informacji. W listopadzie 2023 roku NewsGuard wykazało, że dezinformacja na temat wojny na Ukrainie pozostawała nieoznaczona, nawet gdy była bezpośrednio obalana przez profesjonalnych fact-checkerów. Ponadto raport NewsGuard ujawnił, że X wyświetlał reklamy znanych marek, instytucji edukacyjnych, rządów i organizacji non-profit bezpośrednio pod popularnymi postami szerzącymi fałszywe lub wprowadzające w błąd informacje o wojnie.
Wcześniejsze badania, przeprowadzone w kwietniu 2023 roku, wykazały, że system „niebieskiego znaczka” X, który niegdyś potwierdzał autentyczność kont, stał się narzędziem propagatorów dezinformacji, którzy wykorzystywali go do zwiększania swojej wiarygodności. Platformie nie udało się również powstrzymać dezinformacji podczas wyborów prezydenckich w USA w 2024 roku – wiele fałszywych twierdzeń pozostało niezweryfikowanych, ponieważ społeczność „Community Notes” nie reagowała wystarczająco szybko. Ponadto według analityków wiele z tych notatek również zawiero dezinformację.
Nigeria, gdzie dezinformacja jest często wykorzystywana do manipulowania opinią publiczną, podsycania przemocy i wpływania na wybory, jest szczególnie narażona na skutki tej polityki. Bez skutecznego mechanizmu ujawniania celowej dezinformacji, nowy system Mety otwiera drzwi do manipulacji i eskalacji napięć społecznych, co może zagrozić spójności społecznej, a także procesom demokratycznym.
Organizacje społeczne i fact-checkerzy protestują
Ponad 100 organizacji fact-checkingowych zrzeszonych w Międzynarodowej Sieci Fact-Checkingowej (IFCN) potępiło decyzję Mety o zakończeniu programu fact-checkingu przez strony trzecie. Ostrzegły one, że zmiana osłabi rzetelność informacji w sieci i będzie miała realne konsekwencje.
W liście otwartym do Marka Zuckerberga, opublikowanym 9 stycznia 2025 roku, fact-checkerzy wyrazili rozczarowanie jego decyzją, argumentując, że zagraża ona niemal dekadzie postępów w walce z dezinformacją. Odrzucili twierdzenie Mety, że fact-checking jest narzędziem cenzury. Podkreślili że dotychczasowy program fact-checkingu był zgodny z surowymi standardami bezstronności.
Alarm podniosły również organizacje wspierające walkę z dezinformacją. Krajowa Koalicja Bezpieczeństwa w Internecie, prowadząca kampanię #FWDwithFacts, ostrzegła, że decyzja Mety przyspieszy rozprzestrzenianie się dezinformacji i mowy nienawiści. Będzie to miało miejsce przede wszystkim w krajach takich jak Nigeria, gdzie media społecznościowe odgrywają kluczową rolę w obiegu informacji.
„Zauważyliśmy, że platformy społecznościowe takie jak Facebook i WhatsApp, których używają dziesiątki milionów użytkowników w Nigerii, pozostają kluczowymi elementami ekosystemu informacyjnego kraju i mogą zostać wykorzystane jako broń bez odpowiedniej weryfikacji treści” – powiedziała Shirley Ewang, starsza specjalistka w firmie doradczej Gatefield.
Koalicja wezwała rządy afrykańskie do domagania się większej przejrzystości od firm technologicznych w zakresie ich strategii przeciwdziałania dezinformacji. Zasugerowała również wprowadzenie mocniejszych ram prawnych, aby pociągać platformy do odpowiedzialności za szkodliwe treści, oraz zacieśnienie współpracy z organizacjami społecznymi w celu promowania edukacji medialnej.
„Rządy afrykańskie muszą działać teraz, aby chronić swoich obywateli i zachować integralność demokracji” – podkreśliła Ewang.
Stawka jest wysoka
Decyzja Meta o rezygnacji z profesjonalnego fact-checkingu może pogorszyć już i tak kruchy ekosystem informacyjny Nigerii, czyniąc ten kraj bardziej podatnym na dezinformację i manipulację. Ponieważ fałszywe narracje często są wymierzone w kampanie polityczne, napięcia etniczne i inicjatywy zdrowotne, brak niezależnego nadzoru otwiera przestrzeń dla osób działających w złej wierze, które chcą manipulować opinią publiczną.
Bez skutecznych zabezpieczeń sieci dezinformacyjne mogą działać w sposób niekontrolowany, ośmielając tych, którzy dążą do podżegania do przemocy, destabilizacji procesów politycznych i osłabiania zaufania do instytucji demokratycznych. Konsekwencje wykraczają poza dyskurs online – wprowadzające w błąd narracje mają realny wpływ na rzeczywistość, oddziaływując na wybory, podsycając konflikty etniczne i religijne oraz podważając zaufanie publiczne do kluczowych inicjatyw zdrowotnych.
Ten artykuł został przygotowany w ramach inicjatywy Truth Africa, która ma na celu ujawnianie oraz przeciwdziałanie dezinformacji, zagranicznej manipulacji i ingerencji w informacje (Foreign Information Manipulation and Interference, FIMI) w Afryce, a także budowanie odporności społecznej na zagrożenia dla wartości demokratycznych i stabilności społecznej.
