Kto ponosi winę za wojnę w Ukrainie? Dezinformacja kształtuje egipskie perspektywy na temat konfliktu rosyjsko-ukraińskiego

Działania Rosji w Ukrainie są przedstawiane jako środki obronne przeciwko agresji Zachodu. Jest to powszechna narracja w Egipcie, gdzie argumenty kulturowe i ekonomiczne sprzyjają sympatyzowaniu z interesami Rosji.

Rosja wkroczyła w egipski ekosystem medialny – wykorzystuje go, by wspierać swoje wysiłki w wygraniu wojny informacyjnej w tym kraju, szczególnie od czasu inwazji na Ukrainę w lutym 2022 roku.

Rosyjskie media takie jak RT Arabic i Sputnik cieszą się dużą popularnością w krajach Afryki Północnej, w tym w Egipcie. RT to międzynarodowa sieć telewizyjna kontrolowana przez państwo i finansowana przez rząd Rosji. Sputnik jest rosyjską państwową agencją informacyjną i serwisem radiowym. Według badania przeprowadzonego w 2015 roku RT Arabic jest jednym z trzech najczęściej oglądanych kanałów informacyjnych w sześciu krajach arabskich, w tym w Egipcie, gdzie posiada również korespondentów. Z kolei Sputnik Arabic ma tam silną pozycję, ponieważ działa zarówno z Kairu, jak i z Moskwy. Ma także umowy o ponowną publikację materiałów z egipskimi organizacjami medialnymi (np. Al-Ahram).

Rosja wpływa na egipską opinię publiczną za pomocą mediów. Zdobywa jej poparcie w kwestiach międzynarodowych takich jak wojna w Ukrainie. W tym celu często rozpowszechnia dezinformację.

Konflikt zbrojny między Rosją a Ukrainą oddziaływuje również na Egipt. Badanie przeprowadzone przez Middle East Institute Policy Centre wykazało, że wojna doprowadziła do drastycznego wzrostu cen żywności w Egipcie. Cena pszenicy podniosła się o 44%, a oleju słonecznikowego o 32%. Wzrost ten miał miejsce, ponieważ 85% egipskiej pszenicy i 73% oleju słonecznikowego importowano właśnie z Rosji i Ukrainy. Egipt jest największym importerem pszenicy na świecie i znajduje się w pierwszej dziesiątce importerów oleju słonecznikowego.

Wojna wpłynęła także na inne części gospodarki Egiptu. Według badania przeprowadzonego przez naukowców z Uniwersytetu w Arisz, Nordic Africa Institute i Szwedzkiego Uniwersytetu Nauk Rolniczych egipskie przedsiębiorstwa sprzedające produkty rolne do Rosji i Ukrainy z powodu wojny poniosły znaczne straty w dochodach, a niektóre zmuszone były zwalniać pracowników. Nawet firmy, które nie eksportują do Rosji ani Ukrainy, odczuwają pośrednie skutki wojny. Na przykład wojna podniosła ceny nawozów, niezbędnych do produkcji żywności.

Według badania opublikowanego przez UNICEF wpływ wojny na egipskie rodziny jest bardzo widoczny. Wykazano, że gospodarstwa domowe musiały ograniczyć spożycie zdrowej żywności takiej jak jajka, owoce, białko i warzywa, aby poradzić sobie z rosnącymi cenami jedzenia.

Rozpowszechnianie niebezpiecznych narracji

Jedną z najpopularniejszych i najbardziej niebezpiecznych narracji dotyczących wojny w Ukrainie, które są promowane przez rosyjskie media, jest twierdzenie, że odpowiedzialność ponoszą Stany Zjednoczone i NATO. Za przykład może posłużyć post na platformie X opublikowany przez RT Arabic (5,8 miliona obserwujących) z 5 grudnia 2024 roku, w którym rosyjski minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow podaje, że USA zaatakowały Rosję za pośrednictwem Ukrainy.

W innym wpisie, opublikowanym przez Sputnik Arabic 11 września 2024 roku, stwierdzono, że USA i NATO stoją za wszystkimi ukraińskimi atakami na terytorium Rosji. Wideo opublikowane przez RT Arabic 22 listopada 2024 roku przedstawia wiceprzewodniczącego Rady Bezpieczeństwa Rosji Dmitrija Miedwiediewa, który twierdzi, że NATO i USA wykorzystują Ukrainę do prowadzenia bezpośredniej wojny przeciwko jego krajowi. Inne nagranie RT Arabic, udostępnione 26 listopada 2024 roku, zawiera wypowiedź dyrektora rosyjskiej Służby Wywiadu Zagranicznego, Siergieja Naryszkina dotyczące dążenia USA do destabilizacji krajów Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP), międzynarodowej organizacji zrzeszającej dziewięć państw eurazjatyckich.

RT Arabic często cytuje rosyjskiego prezydenta Władimira Putina. Według posta na platformie X z 3 grudnia 2024 roku Putin stwierdził, że wojna została wywołana przez zachodnie elity, a ukraiński rząd atakuje cywilów i prześladuje Kościół prawosławny. W innym wpisie, opublikowanym 6 grudnia 2024 roku, Putin wyraził zaniepokojenie rosnącym napięciem między Rosją a Europą i obwinił zachodnie kraje o podsycanie kryzysu.

Jeden z postów RT Arabic z 17 grudnia 2024 roku jest reakcją na śmierć generała porucznika Igora Kirillowa, szefa wojsk obrony chemicznej, biologicznej i nuklearnej Sił Zbrojnych Rosji, który zginął w grudniu 2024 roku. W poście stwierdzono, że rzeczniczka rosyjskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Maria Zacharowa „ujawniła konkretne fakty dotyczące anglosaskich zbrodni oraz prowokacji NATO z użyciem broni chemicznej, a także amerykańskich laboratoriów biologicznych w Ukrainie”.

Posty na platformie X udostępnione przez Sputnik Arabic (ponad 390 000 obserwujących) podążają za tą samą narracją. Na przykład we wpisie opublikowanym 5 grudnia 2024 roku stwierdzono, że NATO chce kontynuacji wojny, podczas gdy Rosja wciąż odpiera zagrożenia ze strony Ukrainy. Inny post, opublikowany 11 września 2024 roku, utrzymuje, że za wszystkimi ukraińskimi atakami na terytorium Rosji stoją USA, Wielka Brytania i NATO.

Profil Moscow News na platformie X (ponad 622 tys. obserwujących) regularnie udostępnia posty w języku arabskim oraz prezentuje treści w podobnym stylu co RT Arabic i Sputnik Arabic. Jeden z postów z 5 grudnia 2024 roku zawiera wypowiedź ministra spraw zagranicznych Siergieja Ławrowa, który twierdzi, że Rosja nie chciała nikogo atakować – to Stany Zjednoczone zaatakowały Rosję za pośrednictwem armii ukraińskiej. W innym poście, udostępnionym 15 grudnia 2024 roku, podano dalej słowa Dmitrija Miedwiediewa, który powiedział, że wrogowie Rosji, czyli Zachód, chcą doprowadzić do eskalacji konfliktu w Ukrainie.

Jednak ogólnie dostępne informacje i fakty tego nie potwierdzają. Inwazja Rosji 24 lutego 2022 roku była kulminacją wielu lat stopniowych działań.

1. 1 grudnia 1991 roku Ukraina ogłosiła niepodległość tuż po upadku Związku Radzieckiego. Naród ukraiński poparł nowy status kraju.
2. 5 grudnia 1994 roku Ukraina zgodziła się przekazać całą broń nuklearną z czasów zimnej wojny do Rosji i podpisała Memorandum Budapeszteńskie. Tym samym Ukraina pozbawiła się trzeciego co do wielkości arsenału nuklearnego na świecie.
3. W listopadzie i grudniu 2004 roku odbyły się wybory prezydenckie, w których kandydowali wspierany przez Zachód Wiktor Juszczenko i popierany przez Rosję Wiktor Janukowycz. Po masowych protestach i powtórzonym głosowaniu Juszczenko ostatecznie został prezydentem Ukrainy, co nie spodobało się Rosji.
4. W kwietniu 2008 roku Rosja sprzeciwiła się debacie na temat rozszerzenia Planu Działań na Rzecz Członkostwa (Membership Action Plan, w skrócie MAP), programu dla aspirujących członków NATO, o Ukrainę, twierdząc, że kraj ten nie może przystąpić do sojuszu wojskowego.
5. Między listopadem 2013 roku a lutym 2014 roku doszło do masowych protestów wywołanych zwrotem politycznym prezydenta Janukowycza w stronę Rosji i aresztowaniem jego politycznej przeciwniczki Julii Tymoszenko. Doprowadziły one do zmiany przywództwa. W protestach zginęło ponad 100 osób.
6. Między lutym a marcem 2014 roku Rosja zajęła i zaanektowała Krym, ukraiński półwysep zamieszkany głównie przez ludność rosyjskojęzyczną. Ten krok zapoczątkował wydarzenia prowadzące do inwazji i pełnowymiarowej wojny w Ukrainie. W kwietniu Rosja wsparła uzbrojonych separatystów w przejmowaniu budynków rządowych w regionie Donbasu na wschodzie Ukrainy. Donieck i Ługańsk ogłosiły się później niezależnymi republikami.
7. W kwietniu 2019 roku Ukraina wybrała Wołodymyra Zełenskiego na prezydenta. Obiecał on zakończyć konflikt z separatystami wspieranymi przez Rosję na wschodzie kraju. W grudniu 2021 roku, w reakcji na represje Zełenskiego wobec prorosyjskich ukraińskich oligarchów, w tym przyjaciela Putina Wiktora Medwedczuka, Rosja rozmieściła wojska w pobliżu ukraińskiej granicy. W lipcu Putin napisał artykuł, w którym stwierdził, że Ukraińcy i Rosjanie to „jeden naród”. W grudniu Rosja zwiększyła liczbę wojsk w pobliżu ukraińskiej granicy, a Putin zażądał, by Ukraina nigdy nie została przyjęta do NATO.
8. 21 lutego 2022 roku Rosja uznała Donieck i Ługańsk za niezależne państwa i wysłała rosyjskie wojska w celu „utrzymania pokoju” na tych terenach. Trzy dni później, 24 lutego 2022 roku, Rosja rozpoczęła pełnowymiarową inwazję na Ukrainę, co zapoczątkowało wojnę.
9. W odpowiedzi na inwazję NATO potępiło „nieprowokowaną wojnę agresji przeciwko Ukrainie”. Sojusz oświadczył, że „NATO i sojusznicy nadal zapewniają Ukrainie niespotykany poziom wsparcia, pomagając w obronie jej fundamentalnego prawa do samoobrony”. NATO poinformowało również, że pomaga temu krajowi poprzez „koordynację dostarczania pomocy przez sojuszników i partnerów Ukrainie” i że sojusznicy NATO wspólnie zapewnili 99% pomocy wojskowej dla Ukrainy.

Egipskie media z tą samą agendą

Wpływowa egipska państwowa gazeta Ahram, najstarsze czasopismo w świecie arabskim (ponad 560 000 obserwujących na platformie X), 22 czerwca 2023 roku opublikowała post na X. Zacytowano w nim, doradcę prezydenta Putina, Władimira Medinskiego, który stwierdził, że Ukraina była bliska podpisania traktatu pokojowego z Moskwą w 2022 roku.

Jego słowa są nieprawdziwe, ponieważ żądania Rosji były nieakceptowalne dla Ukrainy. Niemniej jednak Putin wielokrotnie wskazywał na nieudane negocjacje wiosną 2022 roku jako dowód na to, że dąży do pokojowego rozwiązania konfliktu.

W poście z 18 stycznia 2023 roku Ahram zacytowało ministra spraw zagranicznych Ławrowa, który powtórzył swoje twierdzenie, że NATO walczy z Rosją za pośrednictwem Ukrainy. W innym poście z 24 marca 2023 roku wiceprzewodniczący Rady Bezpieczeństwa Rosji, Miedwiediew, powiedział, że Rosja prowadzi wojnę z NATO, a nie z Ukrainą. Jest to kłamstwo. NATO wielokrotnie komunikowało, że „nie szuka konfrontacji” z Rosją.

Inna wpływowa, prywatna egipska gazeta, Youm7 (ponad 13,3 milionami obserwującymi na platformie X) 26 kwietnia 2024 roku opublikowała informację, że siły NATO dotarły do granic Rosji i zagrażają temu krajowi. We wpisie zacytowano ówczesnego ministra obrony Rosji, Siergieja Szojgu. W innym poście, opublikowanym 8 grudnia 2024 roku, gazeta cytowała „eksperta geopolitycznego” i profesora Uniwersytetu w Helsinkach Tuomasa Malinena, który powiedział, że NATO pragnie permanentnej wojny globalnej. Krytycy Malinena z powodu tonu jego wypowiedzi określili go mianem „propagandysty prokremlowskiego”. Youm7 cytowało również brytyjskiego polityka skrajnej prawicy i czołowego działacza kampanii na rzecz Brexitu, Nigela Farage’a, który w czerwcu 2022 roku – zaledwie kilka miesięcy po rozpoczęciu wojny – stwierdził, że Unia Europejska i NATO sprowokowały Rosję do rozpoczęcia ataku na Ukrainę.

Rozpowszechnianie rosyjskich narracji w Egipcie podkreśla strategiczne wykorzystanie mediów przez Rosję w celu kształtowania opinii publicznej i wpływania na dyskurs geopolityczny.

Poprzez wykorzystanie popularnych mediów takich jak RT Arabic, Sputnik oraz egipskie podmioty Rosja rozpowszechnia dezinformację. Przerzuca winę za konflikt, obwiniając NATO i Zachód o bycie agresorami. Ta skoordynowana akcja wzmacnia antyzachodnie nastroje i przedstawia Rosję jako obrońcę Egiptu przed zewnętrznymi zagrożeniami.

Zrozumienie i przeciwdziałanie prorosyjskim narracjom jest kluczowe dla zwalczania dezinformacji. Dzięki temu opinia publiczna w Egipcie i poza nim może być kształtowana z pomocą zweryfikowanych, opartych na faktach informacji.

Ten artykuł został przygotowany w ramach inicjatywy Truth Africa, która ma na celu ujawnianie oraz przeciwdziałanie dezinformacji, zagranicznej manipulacji i ingerencji w informacje (Foreign Information Manipulation and Interference, FIMI) w Afryce, a także budowanie odporności społecznej na zagrożenia dla wartości demokratycznych i stabilności społecznej.