Państwowy ekosystem medialny Egiptu stał się bańką informacyjną rosyjskiej narracji na temat wojny na Ukrainie.
Rosja i Egipt są ze sobą mocno związane od co najmniej XVI wieku, kiedy to Grecka Cerkiew Prawosławna w Aleksandrii znalazła sojusznika w Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Ta relacja utrzymywała się przez wieki, intensyfikując się i słabnąc w zależności od tego, kto był u władzy. Po krótkotrwałych rządach Mohameda Morsiego jako prezydenta Egiptu oraz wsparciu Rosji dla objęcia władzy przez szefa armii Abdela Fattaha al-Sisiego w latach 2013-2014 stosunki między tymi dwoma krajami stały się silniejsze niż kiedykolwiek.
W 2018 roku Rosja i Egipt podpisały umowę o kompleksowym partnerstwie oraz współpracy strategicznej w zakresie gospodarki, wojska, bezpieczeństwa i handlu. Choć Rosja jest poważnym inwestorem w egipską infrastrukturę, ma też wpływ na egipski ekosystem medialny, który odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu narracji na temat trwającej wojny z Ukrainą.
Dla Rosji niezwykle istotne jest dotarcie nie tylko do osób posługujących się językiem arabskim w regionie MENA (Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej – przyp. aut.) poprzez egipskie środowisko medialne, ale także zdobycie poparcia Egipcjan w wojnie propagandowej. Badanie przeprowadzone przez Middle East Institute Policy Centre wykazało, że konflikt zbrojny między Rosją a Ukrainą spowodował olbrzymi wzrost cen żywności w Egipcie – cena pszenicy pszenicy podniosła się o 44%, a oleju słonecznikowego o 32%. Wojna miała również wpływ na egipski sektor eksportowy. Według badania przeprowadzonego przez naukowców z Uniwersytetu w Arish, Nordic Africa Institute i Szwedzkiego Uniwersytetu Nauk Rolniczych, egipskie przedsiębiorstwa sprzedające produkty rolne do Rosji i Ukrainy straciły znaczne dochody z powodu wojny, a niektóre musiały zwolnić pracowników.
Lata przed rosyjską inwazją na Ukrainę RT Arabic i Sputnik Arabic stały się jednymi z głównych źródeł informacji w wielu krajach arabskich, w tym w Egipcie. Zgodnie z badaniem przeprowadzonym w 2015 roku RT znalazło się wśród trzech najpopularniejszych kanałów informacyjnych w sześciu państwach arabskojęzycznych, a jego codzienny zasięg był większy niż Alhurra w USA czy arabskich wersji BBC, Sky News i CCTV. Z rankingu Alexa z 2018 roku wynika, że strona internetowa RT była bardziej popularna niż strony Al-Arabiya, Al-Jazeera i Alhurra w Algierii, Egipcie, Iraku, Jordanii, Kuwejcie, Libii, Syrii, Tunezji i Jemenie.
RT i Sputnik docierają do jeszcze większej liczby ludzi dzięki współpracy z platformami medialnymi w Egipcie. W 2015 roku Rossiya Segodnya i Fundacja Al-Ahram podpisały memorandum o współpracy, które doprowadziło do częstych republikacji wiadomości z rosyjskich mediów państwowych – częstszych niż wiadomości z innych agencji informacyjnych (Rossiya Segodnya to rosyjska państwowa grupa medialna, która prowadzi Sputnik, a Fundacja Al-Ahram odpowiada za najbardziej poczytną egipską gazetę, która jest w dużej mierze własnością rządu). W 2018 roku Egipska Agencja Prasowa (MENA) dołączyła do Al-Ahram, podpisując umowę z rosyjskimi władzami, która miała na celu „rozwój współpracy i rozszerzenie nadawania mediów w Egipcie i Rosji”.
Wszystkie te kanały zachowały pełny dostęp do fal radiowych przez całą wojnę na Ukrainie, umożliwiając rządowi rosyjskiemu propagowanie swojej narracji. Ponieważ Egipt jest ważnym regionalnym graczem medialnym, jego prasa należy do najbardziej wpływowych i poczytnych w regionie. Jeśli znajdujące się tam media będą rozpowszechniać rosyjską propagandę, dotrze ona nie tylko do egipskich odbiorców, ale także do innych krajów Bliskiego Wschodu.
Jedną z narracji, która aktywnie rozprzestrzenia się w regionie za pośrednictwem wszystkich wymienionych kanałów, jest ta, że Rosja się broni. Przytaczamy kilka przykładów.
4 kwietnia 2024 roku RT opublikowało post, w którym cytowano Władimira Putina. Stwierdził on, że Zachód postawił Rosję w sytuacji, w której „została zmuszona do obrony” swojego narodu, przyszłości i suwerenności. W innym wpisie RT Arabic, opublikowanym 16 grudnia 2024 roku, informowano, że Rosja przeciwstawia się agresywnym krajom Zachodu, które próbują doprowadzić do eskalacji konfliktu i stoją po stronie Ukrainy, ale Rosja jest gotowa się bronić.
Jeszcze popularniejszą i często cytowaną narracją jest ta, że Ukraina jest agresorem, który sprowokował wojnę, ponieważ uciskał Rosjan i tłumił używanie języka rosyjskiego na swoim terytorium. W poście RT Arabic z 6 grudnia 2024 roku cytowany jest rosyjski minister spraw zagranicznych, Siergiej Ławrow, który twierdzi, że rząd ukraiński dąży do zabijania Rosjan na Ukrainie i że ukraińscy urzędnicy promują masowe zabijanie Rosjan w swoich publicznych wystąpieniach.
W innym poście z 4 grudnia 2024 roku, opublikowanym przez Moscow News, konto udostępniające wiadomości z Rosji i zza granicy po arabsku, przedstawiono wypowiedź biskupa Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, patriarchy Cyryla. Duchowny powiedział: „Dla mnie, jako patriarchy Moskwy i całej Rusi, kiedy Moskwa i Kijów są stolicami naszej prawosławnej wiary, trudno jest obudzić się rano, myśląc o cierpieniu mojego ludu na Ukrainie. Dziś nasza walka nie toczy się przeciwko ciału i krwi, jak mówi Słowo Boże, ale przeciwko władcom ciemności tego wieku”.
Z kolei wpływowa egipska gazeta prywatna Youm7 poinformowała 21 listopada 2024 roku, że „Rosja rozpoczęła specjalną operację wojskową na Ukrainie 24 lutego 2022 roku, aby chronić ludzi, którzy zostali poddani naruszeniom praw i ludobójstwu przez reżim kijowski”. W innym poście opublikowanym 5 października 2022 roku, podała za przedstawicielem Rosji w Radzie Praw Człowieka, że ukraińska armia atakuje rosyjskojęzycznych mieszkańców Ukrainy, a także centralny Donbas i infrastrukturę cywilną na rosyjskich terytoriach. Youm7 to jedna z najpopularniejszych stron internetowych w Egipcie, którą chętnie czytają młodsze osoby.
Podobne relacje opublikowano w dwóch innych prywatnych gazetach.
Al Masry Al Youm z ponad 7,5 milionami obserwującymi na X poinformowała, że według Siergieja Ławrowa rząd ukraiński od 2014 roku zabija cywilów w Donbasie, ponieważ „nie zaakceptowali oni wyników zamachu stanu na Ukrainie”. Zacytowano jego wypowiedź, pisząc: „reżim kijowski rozpoczął pełnoskalowy atak na język rosyjski, naruszając prawa rosyjskojęzycznej populacji”. Ta długo utrzymywana rosyjska narracja nie jest prawdziwa i została obalona w różnych źródłach, jak na przykład w kwietniu 2019 roku. Ukraiński parlament uchwalił wtedy ustawę językową, która ustanowiła ukraiński jako obowiązkowy język dla pracowników sektora publicznego. W ustawie pojawił się wymóg, by obywatele znali ukraiński. Zobowiązywała urzędników państwowych, żołnierzy, lekarzy i nauczycieli do używania go w komunikacji zawodowej. Nie zakazywała ona jednak rosyjskiego, lecz ustanawiała ukraiński głównym językiem urzędowym.
El Balad News, kolejny egipski portal, mający ponad 10 milionów obserwujących na Facebooku, 1,4 miliona na Instagramie i 1,8 miliona na YouTube, poinformował o oświadczeniu Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rosji, że Siły Zbrojne Ukrainy celowo atakują cywilów i zabijają rosyjskojęzyczne grupy. To twierdzenie jest fałszywe. Niezależne śledztwa, w tym te prowadzone przez organizacje międzynarodowe takie jak UN OHCHR i Amnesty International, nie potwierdziły oskarżeń wobec Ukraińskich Sił Zbrojnych. Zamiast tego podkreśliły, że rosyjskie siły wielokrotnie atakowały obszary cywilne w trakcie konfliktu.
Niektóre posty sugerują, że Rosja jest gotowa zakończyć konflikt, ale Ukraina odmawia zgody na pokojowe rozwiązanie i zawarcie rozejmu. We wpisie opublikowanym przez Youm7 14 sierpnia 2024 roku zacytowano oficjalnego przedstawiciela rosyjskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Rodiona Mirośnika, który stwierdził, że ataki ukraińskich dronów podważają jakiekolwiek negocjacje pokojowe. W poście Sputnik Arabic, opublikowanym 26 listopada 2024 roku, stwierdzono, że Putin wielokrotnie deklarował swoją gotowość do rozpoczęcia procesu pokojowego. Zełenski miał odrzucił negocjacje z Rosją w obecnych warunkach, szczególnie po aneksji ukraińskich terytoriów przez Rosję. Choć początkowo wykazywał otwartość na rozmowy, teraz nalega na poszanowanie suwerenności Ukrainy, wycofanie wojsk i przestrzeganie prawa międzynarodowego jako warunek sine qua non jakichkolwiek znaczących rozmów.
„Rosja 24 lutego 2022 roku rozpoczęła specjalną operację wojskową na Ukrainie, aby chronić ludzi, którzy byli poddawani naruszeniom praw człowieka i ludobójstwu przez reżim kijowski” – podało Youm7 21 listopada 2024 roku. W artykule zacytowano słowa Putina o tym, że wojna była wymuszoną decyzją, a Rosja „nie miała innej możliwości, ponieważ zagrożenia dla bezpieczeństwa osiągnęły taki poziom, że niemożliwe było odpowiedzenie w inny sposób”. Konto Youm7 na X obserwuje 13,3 miliona użytkowników.
Shorouk News, wiodąca arabska gazeta wydawana w Egipcie i kilku innych krajach arabskich z niemal 6 milionami obserwujących na Facebooku, dołączyła do tej narracji, mimo że jest ona czasopismem niezależnym o liberalnym nastawieniu. W 2024 roku podała, że ukraińska próba uderzenia w rosyjski region kurski była wielką prowokacją. Zacytowano Putina, który stwierdził, że Ukraina „przeprowadziła kolejną wielką prowokację, losowo ostrzeliwując różnymi rodzajami broni, w tym wyrzutniami rakiet, budynki mieszkalne”. W takim przedstawieniu sytuacji pomija się masowy atak sił rosyjskich na Ukrainę, który doprowadził do śmierci tysięcy cywilów.
Ta sama narracja pojawiła się 31 grudnia 2023 roku, gdy Elwatan News, jedna z egipskich gazet z 20 milionami obserwujących na Facebooku, 4,8 miliona na platformie X, 1,7 milionami na YouTube i 1,3 miliona na Instagramie, opublikowała artykuł zatytułowany: „Ukraina prowokuje Rosję ciężkim bombardowaniem Biełgorodu”. Według czasopisma rosyjskie Ministerstwo Obrony ogłosiło, że siły ukraińskie przeprowadziły losowy atak na rosyjski Biełgorod znajdujący się na południowym zachodzie Rosji, blisko granicy z Ukrainą, używając rakiet i bomb kasetowych. Ministerstwo podkreśliło, że atak nie pozostanie bez odpowiedzi. Nagłówek został zaprezentowany w sposób sugerujący, że ukraiński atak był niesprowokowany.
Prawdziwa twarz Rosji
Podczas gdy Rosja przedstawia siebie jako obrońcę suwerenności i ludności rosyjskojęzycznej, jej działania pokazują zupełnie coś innego. Aneksja Krymu w 2014 roku, rozbudowa wojsk przy granicy z Ukrainą na początku 2022 roku i późniejsza pełnoskalowa inwazja przeczą narracji o obronie. Działania te mają na celu rozszerzenie wpływów i umocnienie dominacji w regionie. Ukazując agresję jako obronę, Rosja uzasadnia swoją wewnętrzną politykę i stara się zdobyć wsparcie na arenie międzynarodowej, szczególnie w regionach takich jak MENA. Ta narracja jest zgodna z jej szerszymi celami strategicznymi, mającymi na celu osłabienie wpływów Zachodu i budowanie sojuszy w istotnych dla niej regionach (m.in. Egipcie).
Powszechność rosyjskich narracji w egipskim środowisku medialnym pokazuje silny wpływ Moskwy oraz podatność określonych środowisk informacyjnych na manipulację. Poprzez wzmocnienie retoryki obronnej i przedstawianie Ukrainy jako agresora, Rosja umacnia swoją pozycję geopolityczną, unikając odpowiedzialności za swoje działania.
Ten artykuł został przygotowany w ramach inicjatywy Truth Africa, która ma na celu ujawnianie oraz przeciwdziałanie dezinformacji, zagranicznej manipulacji i ingerencji w informacje (Foreign Information Manipulation and Interference, FIMI) w Afryce, a także budowanie odporności społecznej na zagrożenia dla wartości demokratycznych i stabilności społecznej.
