Jak działa rosyjska propaganda w Afryce?

Raport francuskiego wywiadu sugeruje, że Inicjatywa Afrykańska (ang. African Initiative) to nowy rosyjski aparat dezinformacji w Afryce, zastępujący działalność Grupy Wagnera sztuczkami soft power i sztuczną inteligencją.

Co nowego: Śledztwo rządu francuskiego prowadzone przez zespół monitorujący ds. nadzoru i ochrony przed zagranicznymi ingerencjami cyfrowymi (fr. service de vigilance et de protection contre les ingérences numériques étrangères, VIGINUM) donosi, że African Initiative – moskiewska agencja informacyjna powołana do życia we wrześniu 2023 r. – jest obecnie głównym narzędziem wspieranej przez Kreml rosyjskiej propagandy i operacji wpływów w całej Afryce, wypełniając lukę po działalności cyfrowej Grupy Wagnera po śmierci jej byłego przywódcy, Jewgienija Prigożina.

Czy nie było o tym wiadomo już wcześniej? Badacze powiązani z Obserwatorium Afrykańskiej Demokracji Cyfrowej (African Digital Democracy Observatory, ADDO), w tym zespół analityczny Code for Africa (CfA) przy iLAB, informowali o działaniach Inicjatywy Afrykańskiej od samego początku jej działalności w 2023 r., szczegółowo opisując wykorzystywanie seansów filmowych i wymiany kulturalnej przy udziale lokalnych grup aktywistów, rozwój kanałów na Telegramie, zlecenie znanym rosyjskim propagandystom napisania ponad 550 artykułów na swojej stronie internetowej, a także wykorzystywanie szeroko zakrojonych partnerstw w celu wzmocnienia przekazu.

Dlaczego nowy raport jest ważny? Nowy raport dostarcza dalszych dowodów na to, jak Inicjatywa Afrykańska łączy dezinformację online, aktywizm oddolny i wpływy kulturowe do wzmacniania antyzachodnich i prokremlowskich narracji w Afryce. VIGINUM twierdzi, że działania agencji pokazują, jak Rosja dostosowuje swoją taktykę na potrzeby kształtowania opinii publicznej i polityki w strategicznych regionach, sięgając zarówno po jawne, jak i niejawne metody.

Najważniejsze ustalenia:

1. Kierowana przez państwo, powiązana z wywiadem: Inicjatywa Afrykańska przedstawia się jako niezależna, ale VIGINUM twierdzi, że prawdopodobnie jest sterowana przez rosyjskie służby wywiadowcze. W jej władzach znajdują się osoby w przeszłości uczestniczące w rosyjskich operacjach wpływu w byłych państwach radzieckich i Afryce.
2. Działalność wielotorowa: Agencja działa nie tylko w internecie – za pośrednictwem swojej strony internetowej, Telegrama i innych platform mediów społecznościowych – ale również jako sieć lokalnych organizacji pozarządowych (NGO). Pierwsze operacje przeprowadziła w Burkina Faso, gdzie zwerbowała influencerów i aktywistów do rozpowszechniania prorosyjskich wiadomości w terenie.
3. Główne tematy narracji: Wiadomości koncentrują się na klasycznych antyzachodnich tematach: potępieniu „neokolonializmu”, promowaniu „nowego porządku świata” i podkreślaniu współpracy rosyjsko-afrykańskiej. Narracje te wzmacniane są z wykorzystaniem konferencji, partnerstw medialnych czy wydarzeń kulturalnych.
4. Manipulacja w świecie cyfrowym: Inicjatywa Afrykańska zleca zaawansowane kampanie internetowe, np. operację dezinformacyjną „AI-Freak” (Information Manipulation Set, IMS), w ramach której treści generowane przez sztuczną inteligencję, fałszywe serwisy informacyjne i sieci botów wykorzystywane są do propagowania prorosyjskich narracji. Agencja wykorzystuje taktykę „czarnego SEO” (ang. Black Hat SEO), aby oszukać wyszukiwarki i zwiększyć zasięgi, docierając do odbiorców w Afryce i Wielkiej Brytanii.
5. Soft power w świecie offline: Grupa organizuje wydarzenia sportowe, muzyczne i edukacyjne oraz współpracuje z lokalnymi stacjami radiowymi, takimi jak Savane FM w Burkina Faso, aby budować zaufanie i utrwalać swoją obecność w społecznościach. Buduje więzi z rosyjskimi ośrodkami kultury, powszechnie znanymi jako „Rosyjskie Domy” (ang. Russian Houses), oraz uniwersytetami, aby rekrutować i szkolić lokalnych sojuszników.
6. Eksportowanie modelu: Mechanika ta rozprzestrzenia się na Gwineę Równikową, Mali, Niger, Senegal i inne kraje – często pod przykrywką nowych organizacji pozarządowych, szkół dziennikarskich lub programów językowych. Niezmienna pozostaje spójność z narracjami Kremla.
7. Wpływ: Chociaż odbiorcy Inicjatywy Afrykańskiej w świecie cyfrowym pozostają nieliczni, strategia hybrydowa agencji – łącząca wpływy cyfrowe, oddolne i instytucjonalne – stanowi długoterminową inwestycję w kształtowanie środowiska informacyjnego Afryki i kierunków w polityce zagranicznej.

Pod lupą: Operacją kierują osoby silnie powiązane z rosyjskim wywiadem i starą gwardią Prigożina.

• Redaktor naczelny Artem Kurejew opisywany jest jako doświadczony agent z doświadczeniem w prowadzeniu kampanii wpływu w Europie i podejrzanymi powiązaniami z rosyjskim wywiadem.
• Wśród jego zastępców znajdują się weterani poprzednich operacji, tacy jak Maksim Reva, prorosyjski agitator z Estonii, oraz Anna Zamarajeva, była rzeczniczka Centrum Wagnera w Petersburgu.

Trzy fronty rosyjskiej wojny o wpływy

Przykrywka dla publiki („agencja prasowa”): Ze swojej moskiewskiej siedziby Inicjatywa Afrykańska buduje pozory uczciwości.

• Prowadzi wielojęzyczny portal informacyjny i kanały w mediach społecznościowych, ale jej prawdziwa działalność polega na produkowaniu dopracowanej propagandy.
• Taktyka: Agencja współprodukuje filmy dokumentalne, takie jak „Koniec neokolonializmu” (ang. The End of Neo-Colonialism), realizuje podcasty, takie jak „Puls Afryki” (ang. Pulse of Africa), a nawet stworzyła mod do strategicznej gry wideo „Hearts of Iron IV” o nazwie „Afrykański Świt” (ang. African Dawn), aby dotrzeć ze swoimi narracjami do młodszej publiczności.

Działalność w terenie (lokalne „organizacje pozarządowe”): Agencja buduje fizyczny przyczółek w postaci sieci powiązanych organizacji pozarządowych, a największe sukcesy na tym polu odnotowała w Burkina Faso.

• Te lokalne grupy, prowadzone przez zrekrutowanych aktywistów i dziennikarzy, organizują imprezy kulturalne, turnieje sportowe i koncerty muzyki patriotycznej, aby budować oddolne poparcie.
• Studium przypadku: Podczas wybuchu epidemii dengi w Burkina Faso w 2023 r. sieć rozpowszechniała dezinformację, obwiniając zachodnie inicjatywy prozdrowotne, takie jak projekt „Target Malaria”, za spowodowanie epidemii. Równocześnie w ramach klasycznej taktyki dezinformacyjnej do kraju sprowadzona została rosyjska wojskowa delegacja medyczna, aby „zapewnić pomoc” obywatelom.
• Partnerstwa: Agencja współpracuje z lokalnymi mediami, takimi jak popularna stacja radiowa Burkinabé Savane FM, w zakresie nadawania prorosyjskich treści, np. audycji Rosyjska Godzina (fr. L’Heure Russe).

Sieć duchów (wzmacnianie przekazu z ukrycia): Tajna operacja w sieci, nazwana przez badaczy „Al-Freak”, wzmacnia przekazy i narracje w niejawny sposób.

• Obejmuje sieć fałszywych serwisów informacyjnych, takich jak newstop.africa czy britishtalks.com, które przeplatają treści lifestyle’owe artykułami prokremlowskimi.
• Oszustwa technologiczne: Sztuczna inteligencja wykorzystywana jest do generowania wszystkiego – od fałszywych zdjęć profilowych autorów (GAN) po całe artykuły (LLM) i obrazy (DALL-E).
• Wykorzystuje również nieetyczne i niedozwolone sztuczki z zakresu tzw. „czarnego SEO” (ang. „Black Hat SEO”), takie jak tworzenie prywatnej sieci blogów (ang. Private Blog Network, PBN) do mnożenia linków i manipulowania wynikami wyszukiwania, dzięki czemu jej propaganda wydaje się bardziej wiarygodna.

Wnioski: Chociaż raport stwierdza, że bezpośredni odbiorcy Inicjatywy Afrykańskiej nadal stanowią nieliczną grupę, jej zaawansowana struktura, potężne zaplecze finansowe i ścisła integracja z rosyjskim aparatem państwowym wskazują na cierpliwie realizowaną strategię długoterminową. Kreml buduje scentralizowany, trwały, a zarazem niejawny ekosystem, który pozwoli mu rozszerzać swoje wpływy w Afryce przez wiele lat.

Zajrzyj głębiej:

• Pełny, 48-stronicowy raport techniczny VIGINUM, opisujący aktorów, taktyki i partnerstwa stojące za działaniami Inicjatywy Afrykańskiej, w tym sieć AI-Freak oraz aplikację społecznościową AFree, można znaleźć tutaj.
• Analizy CfA i innych zespołów ADDO dotyczące Inicjatywy Afrykańskiej dostępne są tutaj, tutaj, tutaj, tutaj i tutaj.

Podsumowanie opracowane przez redaktora naczelnego Code for Africa (CfA), Justina Arensteina, oraz zredagowane językowo przez redaktorkę iLAB, Glorię Aradi. Za tłumaczenie i redakcję wersji polskiej odpowiadał Paweł Staromłyński.