W internecie regularnie powraca dyskusja na temat liczby polskich obywatelstw przyznawanych osobom z Ukrainy. To temat, który od początku rosyjskiej inwazji budzi emocje i dzieli opinię publiczną. W przestrzeni publicznej zderzają się różne narracje: jedni podkreślają solidarność i humanitarny obowiązek pomocy, inni ostrzegają przed rzekomym „rozdawaniem” obywatelstw i zagrożeniem dla polskiej tożsamości narodowej. Sprawdzamy, jak wygląda procedura uzyskania obywatelstwa i ile osób z Ukrainy faktycznie je otrzymało.
Wśród wpisów na X można znaleźć wiele nacechowanych emocjonalnie stwierdzeń. Europoseł Waldemar Buda pyta: „Wiecie ilu Ukraińców uzyskało polskie obywatelstwo w 2024? 8219 osób! Dla porównania 2023 – 5577! Ogromny wzrost. Systemowe rozwalanie Polski. Dodam, że udział tzw. prezydenckich decyzji spadł w 2024 w stosunku do 2023. To odpowiednio tylko 759 do 887”.
Z kolei poseł Włodzimierz Skalik twierdzi: „To że ktoś ma obywatelstwo polskie nie oznacza, że jest Polakiem. Zwłaszcza dzisiaj, kiedy państwo polskie rozdaje Ukraińcom obywatelstwa niczym cukierki”. Wśród licznych komentarzy do posta Skalika pojawił się wpis posła Marcina Józefaciuka, którego fragment brzmi: „Skąd takie idiotyzmy bierzesz? Z głowy? Kto nadaje obywatelstwo polskie? Państwo? Nie – Prezydent RP (i to nie w imieniu Państwa, tylko korzystając ze swoich uprawnień)”.
do wpisu Włodzimierza Skalika
Sprawdzamy, jak w rzeczywistości wygląda procedura uzyskania polskiego obywatelstwa, jakie warunki muszą zostać spełnione i ile obywatelstw faktycznie jest nadawanych Ukraińcom.
W skrócie:
- W 2024 roku obywatelstwo polskie uzyskało 8219 Ukraińców, co stanowi ok. 50% wszystkich nadanych w zeszłym roku obywatelstw i 0,022% ludności Polski.
- Obywatelstwa uzyskuje się za pośrednictwem urzędów wojewódzkich.
- Prezydent ma uprawnienia do nadawania obywatelstwa, ale korzysta z nich tylko w wyjątkowych sytuacjach.
- Proces uzyskania obywatelstwa przez uchodźców trwa ok. 8 lat, przy czym obywatele Ukrainy przybyli do Polski po wybuchu wojny w 2022 roku nie posiadają statusu uchodźców, a osób objętych ochroną czasową.
Uzyskanie obywatelstwa
Uznanie za obywatela polskiego odbywa się za pośrednictwem urzędów wojewódzkich i opiera się na ściśle określonych zasadach. Aby uzyskać obywatelstwo, należy spełnić przynajmniej jeden z warunków wymienionych w rozdziale 4. Ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim:
- Co najmniej 3-letni, nieprzerwany pobyt na terytorium Polski na podstawie zezwolenia na pobyt stały, prawa stałego pobytu lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE, przy jednoczesnym posiadaniu stałego źródła dochodu i tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego.
- Minimum 2-letni pobyt na takim samym tytule pobytowym jak wyżej, w połączeniu z co najmniej 3-letnim związkiem małżeńskim z obywatelem Polski lub brakiem jakiegokolwiek obywatelstwa.
- Legalny i nieprzerwany pobyt w Polsce przez co najmniej 2 lata na podstawie zezwolenia na pobyt stały uzyskanego w związku ze statusem uchodźcy.
- Co najmniej 10 lat nieprzerwanego i legalnego pobytu w Polsce przy posiadaniu zezwolenia na pobyt stały, statusu rezydenta długoterminowego UE lub prawa stałego pobytu i spełnieniu wymogu posiadania stabilnego dochodu i prawa do lokalu mieszkalnego.
- Przynajmniej roczny legalny pobyt w Polsce na podstawie zezwolenia na pobyt stały, przyznanego z racji polskiego pochodzenia lub posiadania Karty Polaka.
Dzieci poniżej 18 roku życia mogą zostać uznane za obywateli polskich, jeśli przebywają w Polsce na podstawie odpowiednich zezwoleń, a jedno z ich rodziców ma obywatelstwo polskie lub zostało mu ono przywrócone. Wymagana jest również zgoda drugiego rodzica.
We wszystkich wyżej wymienionych przypadkach konieczne jest urzędowe potwierdzenie znajomości języka polskiego na poziomie B1.
Nadawanie obywatelstwa przez prezydenta
Obywatelstwo może zostać nadane również przez prezydenta. Jego decyzje mają charakter uznaniowy, nie muszą być uzasadniane i nie podlegają zaskarżeniu. W ten sposób obywatelstwo otrzymał np. Jesse Eisenberg – amerykański aktor i reżyser o polskich korzeniach, znany z filmów The Social Network i Prawdziwy ból.
Na poniższym wykresie przedstawiona jest liczba obywatelstw nadanych Ukraińcom przez Prezydenta RP w latach 2010-2024.
Uchodźcy a obywatelstwo
Zgodnie z zasadami przyznawania ochrony międzynarodowej cudzoziemiec może starać się o status uchodźcy lub uzyskanie ochrony uzupełniającej m.in. w sytuacji konfliktu zbrojnego na terytorium ojczyzny. Decyzja dotycząca przyznania ochrony międzynarodowej powinna zostać wydana w ciągu 6 miesięcy od dnia złożenia wniosku, a w wyjątkowych sytuacjach okres ten może zostać wydłużony do 15 miesięcy. Aby cudzoziemiec posiadający status uchodźcy mógł zostać uznany za obywatela polskiego, musi najpierw otrzymać zezwolenie na pobyt stały, co wynika z art. 30 ust. 1 pkt 3 Ustawy o obywatelstwie polskim. Dopiero po upływie 2 lat od uzyskania tego zezwolenia ma prawo złożyć wniosek o obywatelstwo.
Podstawę do uzyskania pozwolenia na pobyt stały określa art. 195 Ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach. W przypadku uchodźców zastosowanie ma ust. 6, który wskazuje, że zezwolenia na pobyt stały na czas nieoznaczony udziela się cudzoziemcowi, gdy „bezpośrednio przed złożeniem wniosku o udzielenie mu zezwolenia na pobyt stały przebywał nieprzerwanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres nie krótszy niż 5 lat na podstawie statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt ze względów humanitarnych”. Faktyczny termin uzyskania obywatelstwa polskiego przez uchodźcę wynosi więc ok. 8 lat.
Ile trwa uzyskanie obywatelstwa polskiego przez uchodźcę?
– ok. rok oczekiwania na status uchodźcy (6-15 miesięcy)
– 5 lat przebywania w Polsce na podstawie statusu uchodźcy, aby otrzymać pozwolenie na pobyt stały
– 2 lata przebywania w Polsce na podstawie zezwolenia na pobyt stały, uzyskanego w związku ze statusem uchodźcy, aby otrzymać obywatelstwo
Cała procedura trwa więc ok. 8 lat.Ile trwa uzyskanie obywatelstwa polskiego przez uchodźcę?
Ukraińcy bez statusu uchodźcy
Trzeba podkreślić, że Ukraińcy, którzy przybyli do Polski na skutek rosyjskiej agresji, nie posiadają statusu uchodźcy. Choć w mediach często używa się określenia „uchodźcy z Ukrainy”, zgodnie z obowiązującymi przepisami są to osoby objęte ochroną czasową (art. 2 ust. 6 Ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa). Oznacza to, że regulacje dotyczące uchodźców nie mają w ich przypadku zastosowania.
Co więcej, z ust. 1 art. 2 tej ustawy wynika, że jeżeli obywatel Ukrainy wjechał na teren Polski po 24 lutego 2022 roku na skutek toczącej się wojny i zadeklarował chęć pozostania w Polsce, jego pobyt uznaje się za legalny do 30 września 2025 roku. W lipcu 2025 roku Rada Ministrów przyjęła projekt zmian zakładający przedłużenie tej ochrony do 4 marca 2026 roku – prace nad ustawą wciąż trwają. Jednocześnie, na mocy decyzji Rady UE, mechanizm ochrony czasowej został przedłużony do 4 marca 2027 roku, co oznacza, że analogicznie wydłużony zostanie również okres ważności zaświadczeń o objęciu ochroną czasową w Polsce.
Aby uzyskać obywatelstwo polskie, Ukraińcy, którzy zamieszkali w Polsce w wyniku inwazji, muszą przejść standardowe procedury dotyczące uzyskania pozwolenia na pobyt stały i obywatelstwa – dokładnie tak samo jak wszyscy inni cudzoziemcy.
Statystyki
Oficjalne dane potwierdzają, że w 2024 roku obywatele Ukrainy uzyskali w Polsce łącznie 8219 obywatelstw – z czego 759 zostało nadanych przez prezydenta, a 7460 wynikało z decyzji o uznaniu za obywatela polskiego wydanych przez urzędy wojewódzkie. Stanowi to około 50% wszystkich obywatelstw przyznanych w ubiegłym roku, których łączna liczba po zsumowaniu decyzji prezydenta (1514) i urzędów wojewódzkich (14 827) wyniosła 16 341.
W odniesieniu do liczby ludności Polski (ok. 37,4 miliona osób) oznacza to, że Ukraińcy, którzy w 2024 roku otrzymali obywatelstwo, stanowią 0,022% społeczeństwa. Można to porównać do sytuacji, w której na mecz na Stadionie Narodowym, mieszczącym 58 500 widzów, przyszłoby 13 osób.
Dane dla roku 2023 również są prawidłowe. Obywatele Ukrainy uzyskali 5577 obywatelstw, licząc łącznie decyzje urzędów wojewódzkich i prezydenta.
Podsumowanie
Dane liczbowe przytoczone we wpisie Waldemara Budy dotyczące liczby obywatelstw przyznanych Ukraińcom są zgodne z prawdą. Europoseł posługuje się jednak nacechowanym emocjonalnie sformułowaniem „systemowe rozwalanie Polski” oraz używa wykrzyknień, przesuwając akcent z liczb na sposób ich interpretacji.
Za manipulację można uznać również twierdzenie o „rozdawaniu Ukraińcom obywatelstwa niczym cukierki”, zawarte we wpisie Włodzimierza Skalika. W praktyce od przyjazdu cudzoziemca do Polski do otrzymania przez niego obywatelstwa mija kilka lat, a cały proces jest skomplikowany i czasochłonny. Obywatele Ukrainy nie są tu wyjątkiem.
Nieścisłości pojawiły się również w komentarzu Marcina Józefaciuka. Prezydent nadaje obywatelstwo jedynie w wyjątkowych sytuacjach, podczas gdy standardowa procedura wiąże się ze spełnieniem jednego z warunków opisanych w Ustawie o obywatelstwie polskim. Zgadza się natomiast podana liczba wszystkich osób, które uzyskały obywatelstwo w 2024 roku – było ich ponad 16 tysięcy.
