W Nigerii coraz większą popularność zyskują narracje antyszczepionkowe. Autorytety religijne i kulturowe przekonują o wyższości medycyny naturalnej nad zachodnimi lekami. Ich celem jest zdyskredytowanie globalnych kampanii szczepień.
Rozprzestrzeniające się w Nigerii narracje antyszczepionkowe stanowią rosnące wyzwanie dla zdrowia publicznego. Ich twórcy wykorzystują wierzenia kulturowe i religijne do podważania wiarygodności globalnych kampanii szczepień. Narracje te często przedstawiają medycynę naturalną jako lepszą od zachodnich leków, wzmacniając w ten sposób opór przed akceptacją szczepionek.
Atrakcyjność tradycyjnej medycyny naturalnej
Dezinformacja na temat szczepionek w Nigerii rozkwita w oparciu o głęboko zakorzenione przekonania kulturowe i wierzenia religijne. Medycynę naturalną przedstawia się jako lepszą alternatywęę dla zachodnich leków. Narracje te, często rozpowszechniane przez wpływowych przywódców religijnych i popularyzowane w mediach społecznościowych, podsycają nieufność społeczeństwa wobec kampanii szczepień. Dezinformacja kształtowała reakcje opinii publicznej od COVID-19 po polio, czasami wywołując powszechne wątpliwości odnośnie do szczepień. Wysoki poziom zaangażowania społeczeństwa w świat cyfrowy oraz historyczne poczucie krzywdy w związku z zagranicznymi interwencjami medycznymi sprzyjają szybkiemu rozprzestrzenianiu się dezinformacji. Utrudnia to działania na rzecz ochrony społeczeństwa przed chorobami, którym można zapobiec.
Platformy społecznościowe odegrały kluczową rolę w rozpowszechnianiu narracji antyszczepionkowych. Młodzi Nigeryjczycy aktywnie korzystają z mediów społecznościowych – na Facebooku konta posiada 51,2 miliona osób, a z portalu X korzysta 5,7 miliona użytkowników. Według organu regulacyjnego ds. komunikacji 91,5 miliona mieszkańców kraju ma dostęp do szerokopasmowego Internetu, a współczynnik penetracji wynosi 42,24% przy wskaźniku alfabetyzacji młodzieży na poziomie 75%.
Podczas pandemii COVID-19 w różnych kanałach były rozprzestrzeniane twierdzenia, za pomocą których przekonywano, że spożywanie herbaty, czosnku oraz picie gorącej wody i płukanie gardła wodą z solą może zwalczyć wirusa. Narracje te zyskały popularność częściowo dlatego, że rezonowały z głęboko zakorzenionym zaufaniem do naturalnych środków leczniczych i przedkładaniem ich ponad medycynę zachodnią.
Podczas walki z polio w Nigerii krążyły plotki, że Bill Gates wykorzystuje zagraniczne szczepionki przeciwko polio do sterylizowania dzieci, dążąc w ten sposób do zmniejszenia populacji kraju. Wynikało to w pewnym stopniu z gniewu wywołanego katastrofą szczepionkową z 1996 roku, kiedy zastosowany produkt firmy Pfizer doprowadził do śmierci, paraliżu, głuchoty i ślepoty wielu dzieci w Kano na północy Nigerii.
Wpływ religii oraz dezinformacji
Przywódcy religijni odgrywają znaczącą rolę w popularyzowaniu tych narracji. Niektórzy prominentni duchowni chrześcijańscy i islamscy publicznie krytykowali szczepionki, przedstawiając je jako narzędzia kontroli stosowane przez Zachód lub jako rozwiązania stojące w sprzeczności z planem boskim. Kluczowe znaczenie w rozpowszechnianiu dezinformacji, zwłaszcza na obszarach wiejskich z ograniczonym dostępem do wiarygodnych informacji, miały kazania oraz spotkania wspólnot religijnych. Autorytet przywódców duchowych jest często większy niż zaufanie do ekspertów do spraw zdrowia publicznego, co stanowi istotną barierę w realizacji programów szczepień.
W Nigerii mieszkają ponad 74 miliony chrześcijan oraz 104 miliony muzułmanów. Rolę centrów informacji pełnią tysiące kościołów i meczetów. Na północy kraju, gdzie wierzenia religijne są najsilniejsze, a odsetek analfabetyzmu najwyższy, duchowni mają też największy wpływ na społeczność lokalną. Ich nauki, często zawierające fałszywe informacje, są bezkrytycznie przyjmowane przez wiernych.
Kościoły Believers’ Loveworld Chrisa Oyakhilome oraz Living Faith Church Worldwide Davida Oyedepo należą do największych tego typu organizacji. Posiadają liczne oddziały w różnych zakątkach kraju oraz rzesze oddanych wyznawców. Nauki duchownych, przedstawiane jako wytyczne boskie, są nagrywane i dystrybuowane za darmo lub sprzedawane wiernym. Dotyczy to osób, które nie mają dostępu do Internetu bądź nie mogą połączyć się z kościelnymi platformami do transmisji cyfrowych.
Media społecznościowe wzmacniają przekaz
Kazania stanowią potężne narzędzie do rozpowszechniania dezinformacji na temat zdrowia, a ich wpływ często wykracza poza kościół, zwłaszcza gdy jest dodatkowo uzmacniany za pośrednictwem platform cyfrowych. Kazania są zazwyczaj transmitowane na żywo, a ich fragmenty udostępnia się w mediach społecznościowych dla szerszej publiczności.
Za przykład może posłużyć msza transmitowana na żywo 9 maja 2021 roku na kanale kościoła Living Faith Church Worldwide w serwisie YouTube (899 tysięcy subskrybentów). W jej trakcie przywódca Kościoła David Oyedepo, zniechęcał członków do przyjmowania szczepionki przeciw COVID-19. Stwierdził, że jest ona „nieprzebadana i śmiercionośna”. Nagranie zyskało około 158 tysięcy wyświetleń.
16 kwietnia 2024 roku wyznawca Oyakhilome, popularnego kaznodziei telewizyjnego i lidera kościoła Believers’ LoveWorld, udostępnił post na platformie X. Zawiera on nagranie, na którym duchowny twierdzi, że Afryka nie potrzebuje szczepionki na malarię. Film obejrzano ponad 112 tysięcy razy.
Boty i skoordynowane kampanie dezinformacyjne są często wykorzystywane do zwiększania zasięgów postów zawierających twierdzenie, że szczepionki powodują bezpłodność lub są narzędziami kontroli populacji.. To nagranie Oyakhilome z przesłaniem antyszczepionkowym zostało udostępnione na platformie X przez Michaela Ajobo – wyznawcę konsekwentnie publikującego firmy z kaznodzieją wygłaszającym swoje poglądy antyszczepionkowe. Ajobo odpowiada też za koordynację grupy Loveworld X Community na Telegramie zrzeszającej 275 członków, gdzie udostępniane są filmy z antyszczepionkowymi naukami Oyakhilome. Członkowie grupy są zachęcani do udostępniania filmów na swoich profilach społecznościowych oraz do „przejmowania sekcji komentarzy” pod postami na X, za pomocą których rozpowszechnia się dezinformacyjne treści duchownego.
Ajobo zarządza też stroną na X o nazwie The Docket, gdzie otwiera pokoje do rozmów na żywo takie jak ten, do którego dołączyło 581 osób. Podczas tych rozmów Ajobo udostępnia dezinformację na temat szczepień.
Patrząc w przyszłość
Rozwiązanie problemu dezinformacji dotyczącej szczepionek w Nigerii wymaga wieloaspektowego podejścia. Kampanie na rzecz zdrowia publicznego muszą uczynić przywódców kulturowych i religijnych swoimi sojusznikami, a nie przeciwnikami. Powinny też podkreślać zgodność szczepionek z tradycyjnymi wierzeniami. Podczas gdy niektórzy duchowni rozpowszechniali dezinformację na temat szczepionek, inni współpracowali z władzami w celu wsparcia kampanii szczepień. Przykładowo, w grudniu 2021 r. Aminu Ado Bayero, były emir (król) Kano i muzułmański przywódca duchowy w Nigerii, współpracował z władzami stanu Kano ds. opieki zdrowotnej. Opublikował on specjalny komunikat zachęcający muzułmanów do szczepień, który został udostępniony w mediach społecznościowych. Co więcej, Ituah Ighodalo, starszy pastor kościoła Trinity Church, oraz pastor Enoch Adeboye, generalny nadzorca jednego z największych kościołów w Nigerii, Redeemed Christian Church of God, również zachęcali swoich wiernych do zaszczepienia się.
„Głupotą jest wierzyć, że Bóg ochroni cię przed infekcją, skoro stworzył szczepionki zapewniające wysoki poziom ochrony” – powiedział Ighodalo.
Priorytetem dla decydentów powinien stać się monitoring przestrzeni cyfrowej, który miałby na celu przeciwdziałanie dezinformacji rozpowszechnianej w mediach społecznościowych przez boty. Mimo że nigeryjskie Ministerstwo Zdrowia nie wystąpiło ze specjalną inicjatywą przeciwdziałającą dezinformacji, zarówno Nigeria Centre for Disease Control and Prevention (pl. Nigeryjskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorób), jak i National Primary Health Care Development Agency (pl. Narodowa Agencja Rozwoju Podstawowej Opieki Zdrowotnej) regularnie walczą z dezinformacją za pomocą postów w mediach społecznościowych. W listopadzie 2020 roku UNICEF we współpracy z NCDC uruchomił interaktywnego chatbota opartego na wiadomościach SMS celem dostarczania Nigeryjczykom wiarygodnych informacji na temat COVID-19. Z kolei Nigeria Health Watch, organizacja non-profit zajmująca się komunikacją i promowaniem zdrowia publicznego, uruchomiła serwis Health Fact Check Nigeria, którego misją jest zwalczanie dezinformacji dotyczącejzdrowia rozpowszechnianej w tym kraju.
Nigeria może zwiększyć wskaźnik szczepień i poprawić sytuację systemu ochrony zdrowia publicznego, jeśli będzie budować zaufanie uwzględniające różnice kulturowe.
Ten artykuł został przygotowany w ramach inicjatywy Truth Africa, która ma na celu ujawnianie oraz przeciwdziałanie dezinformacji, zagranicznej manipulacji i ingerencji w informacje (Foreign Information Manipulation and Interference, FIMI) w Afryce, a także budowanie odporności społecznej na zagrożenia dla wartości demokratycznych i stabilności społecznej.
