W obecnych czasach społeczeństwo ma dostęp do ogromnej ilości danych w internecie, które coraz trudniej jest zweryfikować. Zmanipulowane lub fałszywe informacje są zjawiskiem coraz powszechniejszym.
Kampanie dezinformacyjne mają na celu m.in. polaryzację polskiego społeczeństwa poprzez narzucanie narracji wzbudzających poczucie zagrożenia, strachu, wzmacniające tezy antynaukowe czy propagowanie nienawiści wobec określonych grup społecznych, etnicznych, narodowościowych, wyznaniowych, grup związanych z orientacją seksualną i tożsamością płciową oraz osób niepełnosprawnych społecznych. Przykładem tego typu działań są agresywne komunikaty wobec ukraińskich uchodźców, rozbudzanie strachu przed zagrożeniem radiacyjnym czy świadome dyskredytowanie szczepionek przeciw COVID-19.
Bardzo niebezpieczne są długotrwałe działania dezinformacyjne funkcjonujące w nawiązaniu do sytuacji, które tworzą wątpliwości mimo znanych faktów. Przykładem takiego oddziaływania może być awersja społeczeństwa wobec szczepionek w ogóle, więc i spadku odporności na drobnoustroje wirusy, które do tej pory były zneutralizowane przez masowe szczepienia. Warto w tym miejscu podkreślić, że tego typu działania są często sprofilowane i dostosowane do docelowej grupy odbiorców. Z czasem zmieniają ich sentyment wobec określonych wydarzeń.
Dzisiejsza kultura informacyjna w połączeniu z propagandą doprowadziła do tego, że duża część odbiorców nie rozróżnia informacji od opinii. Podważają też jakiekolwiek klasyczne kanały pozyskiwania informacji, co czyni ich podatnymi na metody dezinformacji.
- Wybrane metody działań dezinformacyjnych:
- Wykorzystywanie botów do podbijania zasięgów określonych narracji.
- Wykorzystywanie trolli do uwiarygodnienia treści i tworzenia nowych narracji.
- Manipulacja kontekstem (przede wszystkim za pomocą zdjęć i filmów).
- Nagłaśnianie wyrwanych z kontekstu cytatów pochodzących od ogólnie uznanych autorytetów, co ma uwiarygodnić nieprawdziwą tezę.
- Wyciąganie fałszywych wniosków na podstawie poprawnych danych.
- Polaryzacja społeczeństwa dzięki poruszaniu i antagonizowaniu tematów społecznie wrażliwych (osoby LGBT, uchodźcy itp.).
- Przedstawianie skrajnych i niepopularnych poglądów jako norma obowiązująca w społeczeństwie.
- Generalizowanie i uogólnianie.
- CheapFake (proste manipulowanie obrazem za pomocą tanich i powszechnie dostępnych narzędzi).
- DeepFake (zaawansowane metody obróbki obrazu wykorzystujące sztuczną inteligencję, np. poprzez nakładanie i animowanie czyjejś twarzy na inny materiał wizualny).
- Przedstawianie fałszywych informacji jako efektów niezależnego myślenia, nieulegania trendom itp.
- Wykorzystanie/kreowanie fałszywych ekspertów/autorytetów.
- Osłabianie i podburzanie zaufania do instytucji państwowych i międzynarodowych organizacji zrzeszających ekspertów.
- Cherry picking — wykorzystanie wybiórczych danych, które potwierdzają pozycję lub tezę, ignorując pozostałe materiały badawcze, które temu przeczą.
- Posługiwanie się dowodem anegdotycznym — publikowanie zanonimizowanych historii o podobnym schemacie, gdzie komuś wiarygodnemu (przyjacielowi, członkowi rodziny, osobie pełniącej jakąś funkcję) przypisuje się doświadczenie odnoszące się bezpośrednio do bieżącej sytuacji.
- Stawianie chochoła — atakowanie, wyśmiewanie lub podważanie poglądów; przeciwnika, których tak naprawdę nigdy nie wyraził.
- Wyśmiewanie/umniejszanie rangi problemu.
- Whataboutism („ale co z?”, „ale za to ty”) – odwracanie uwagi od tematu dyskusji poprzez zarzucanie przeciwnikowi hipokryzji (ty zbierasz fundusze dla uchodźców z Ukrainy, ale co ze środkami na wsparcie ubogich rodzin w Polsce?).
- Promocja niskiej jakości blogów czy stron internetowych, często kreujących się na media lokalne, informacyjne lub branżowe.
- Propagowanie emocjonalnych opinii, pytań lub cytatów.
- Galop Gisha — publikowanie długich spisów rzekomych dowodów (m.in. badań zgromadzonych wg klucza cherry picking) na potwierdzenie danej tezy, czego celem jest przytłoczenie i zalanie przeciwnika argumentami, bez względu na ich rzetelność (metoda stosowana głównie w dyskursie nt. szczepień).
- Sea-lioning – ciągłe domaganie się od rozmówcy kolejnych wyjaśnień do wcześniejszych wypowiedzi, co ma na celu zmęczenie przeciwnika i rozmycie sedna dyskusji (metoda stosowana głównie w dyskursie nt. szczepień).
- Podawanie nieprawdziwych, dawno obalonych twierdzeń, które jednak nadal wywołują duże emocje.
W duchu odpowiedzialności za jakość debaty publicznej oraz woli przeciwdziałania zjawisku dezinformacji został opracowany Kodeks Dobrych Praktyk. Sygnatariuszami Kodeksu jest jedenaście organizacji i instytucji: Crazy Nauka, CyberDefence24, FakeHunter, Fundacja Zamenhofa, Fundacja Rozwoju Przez Całe Życie, Fundacja Nauka. To lubię, Spider’s Web+, Stowarzyszenie Demagog, Stowarzyszenie Pravda, Stowarzyszenie Sieć Obywatelska Watchdog i NASK.
Zapraszamy do zapoznania się z Kodeksem Dobrych Praktyk w zakresie walki z dezinformacją: Kodeks Dobrych Praktyk
