Animowane filmy, które łączą poczucie krzywdy historycznej z nowoczesną propagandą, są wykorzystywane w Afryce Zachodniej do wzmacniania antyfrancuskich nastrojów, podważania zachodnich działań na rzecz pokoju oraz rozszerzania rosyjskich wpływów w regionie.
Kreskówki i filmy animowane stały się potężnym narzędziem kształtowania opinii publicznej w części Afryki Zachodniej, gdzie rosną nastroje antyfrancuskie. Prorosyjscy propagandyści strategicznie wykorzystują te narracje wizualne, przedstawiając Francję jako siłę okupacyjną, a jednocześnie gloryfikując wspierane przez Rosję grupy paramilitarne, takie jak Grupa Wagnera i jej następca, Korpus Afrykański. Łącząc historyczne poczucie krzywdy z nowoczesnymi technikami propagandowymi, produkcje te wzmacniają nieufność wobec zachodnich działań na rzecz pokoju i podsycają poparcie dla rosyjskich wpływów wojskowych w Sahelu i Afryce Środkowej.
W niektórych krajach Afryki Zachodniej Francja stała się „głównym wrogiem”, mimo że to grupy dżihadystyczne przez ponad dekadę były odpowiedzialne za brutalne ataki i walki. Ta zmiana znajduje odzwierciedlenie w rozpowszechnianych od co najmniej 2019 roku kreskówkach, które gloryfikują grupy paramilitarne, takie jak Grupa Wagnera (obecnie przeorganizowana w Korpus Afrykański), i stanowczo odrzucają francuską obecność w regionie Sahelu. Jest to wyraz najnowszej prorosyjskiej propagandy na kontynencie afrykańskim.
Wykorzystywanie kreskówek jako narzędzia skutecznej propagandy jest znane od czasów nazistowskich – wyraziste i atrakcyjne kolory, prosta grafika oraz jasne, lecz mocne przesłanie sprawiają, że filmy animowane mogą być niezwykle efektywne.
Druga ilustracja: Ilustracja zatytułowana „Międzynarodowy turniej szachowy”, opublikowana w niemieckim tygodniku satyrycznym Kladderadatsch (wydanie nr 17, 1934). Obraz przedstawia uzbrojone zachodnie mocarstwa, które zostały osaczone i pokonane przez pionki symbolizujące zwykłych ludzi, w tym francuskiego żołnierza kolonialnego. Jest to wizualna krytyka kolonializmu oraz międzynarodowych napięć.
W lipcu 2019 roku rosyjski kanał na YouTube opublikował film zatytułowany „Lion Bear” („Lew i Niedźwiedź”), który gloryfikuje rosyjską obecność w Afryce. Trwający prawie trzy minuty klip, poświęcony „współpracy między Republiką Środkowoafrykańską (RŚA) a Rosją”, przedstawia lwa symbolizującego RŚA oraz niedźwiedzia jako reprezentanta „odległego kraju na północy zwanego Rosją”. Narracja, opowiedziana głosem dziecka, przedstawia lwa przybywającego na pomoc słoniowi symbolizującemu ludność Afryki Środkowej. Słoń atakowany jest przez hieny próbujące ukraść jego zbiory. W kluczowym momencie rosyjski niedźwiedź rzuca się na ratunek, przywraca porządek i „ustanawia pokój” między zwierzętami sawanny.
Prorosyjska burkińska strona na Facebooku „Burkina Kibaya” 21 grudnia 2022 roku opublikowała kolejne wideo, które szybko stało się viralem i zostało udostępnione przez wiele innych kont. Film przedstawia szczura ubranego w czarno-białą pasiastą koszulę, który trzyma francuską flagę i wchodzi do domu mężczyzny czytającego gazetę. Szczur zaczyna zjadać jego jedzenie, stopniowo rośnie i staje się coraz bardziej agresywny. W końcu oznajmia gospodarzowi: „To teraz mój dom. Spadaj!”. W tle z radia słychać głos mówiący po francusku: „To jest szczur… Twój przyjaciel. Przyszedł ci pomóc… Potrzebujesz go. Szczury nigdy nie kradną. Wręcz przeciwnie, robią wiele dobrego… Kolonializm się skończył”.
Po usłyszeniu ogłoszenia mężczyzna zauważa w gazecie reklamę Grupy Wagnera i sięga po telefon. Wkrótce potem pojawia się żołnierz w mundurze i zabija szczura kowalskim młotem z literą „W”. W ostatniej scenie obaj mężczyźni siedzą przy ognisku wraz z dwiema kobietami, piekąc szczura – symbol Francji.
Według Emmanuela Dupuy, prezesa Instytutu Perspektyw i Bezpieczeństwa w Europie (IPSE) oraz wykładowcy geopolityki na Katolickim Uniwersytecie w Lille, oba klipy stanowią materiały promocyjne dla ponownie zawiązanej Grupy Wagnera. W rozmowie z AFP w styczniu 2023 roku stwierdził: „Logo Wagnera jest bardzo rozpoznawalne, widzimy młot Wagnera, […] a w ostatnim segmencie śmigłowiec Mi-17 zrzuca najemnika-spadochroniarza.”
Grupa Wagnera została założona w 2014 roku przez Jewgienija Prigożyna, bliskiego sojusznika prezydenta Rosji, Władimira Putina. Prigożyn kierował tą paramilitarną organizacją do sierpnia 2023 roku, kiedy zginął w katastrofie lotniczej w zachodniej Rosji – kilka miesięcy po nieudanej próbie zamachu stanu przeciwko Putinowi. Ta rosyjska grupa najemników, aktywna zwłaszcza w regionie Sahelu w Afryce Zachodniej, została wpisana na listę sankcyjną brytyjskiego rządu jako organizacja terrorystyczna. Grupa Wagnera wykorzystywała Republikę Środkowoafrykańską jako swego rodzaju laboratorium do szerzenia propagandy. Według francuskiego źródła wojskowego, z którym AFP rozmawiała w styczniu 2023 roku, było jasne, że za tymi karykaturami stoją rosyjskie trolle.
Pomimo nieudanej rebelii Grupy Wagnera, Rosja nadal realizuje wojskowo-biznesowy model, który opracowała, aby zabezpieczyć interesy finansowe i polityczne w Afryce. Obecnie strategię tę kontynuuje nowo utworzona formacja o nazwie Korpus Afrykański, która przejmuje operacje Grupy Wagnera w Republice Środkowoafrykańskiej, Libii i Mali, a jednocześnie rozszerza działalność na Burkinę Faso, Czad i Niger. Zastąpienie Grupy Wagnera przez Korpus Afrykański umożliwiło Moskwie ponowną ocenę sieci Prigożyna, dostosowanie jej działań do celów państwowych oraz określenie, które z nich kontynuować, a które zakończyć.
Równocześnie zmiany militarne i polityczne wspierane są przez skoordynowaną kampanię informacyjną, kreującą Rosję na wyzwoliciela Afryki w walce z zachodnim neokolonializmem.
Jednym z najbardziej wyrazistych przykładów jest popularna kreskówka, która bezpośrednio atakuje prezydenta Francji Emmanuela Macrona. Po raz pierwszy pojawiła się na platformie X 14 stycznia 2023 roku, opublikowana przez użytkownika Souley (@Souleym25304454). Przedstawia najemników z Grupy Wagnera walczących razem z afrykańskimi żołnierzami przeciwko siłom francuskim, symbolicznie ukazanym jako kobra i armia zombie. Akcja rozgrywa się w Mali, Burkinie Faso i na Wybrzeżu Kości Słoniowej. Takie przekazy nie tylko wzmacniają strategiczne cele Moskwy, lecz także podsycają antyfrancuskie nastroje. Są częścią narracji wspierającej ekspansję Korpusu Afrykańskiego w regionach, które w przeszłości miały kolonialne relacje z Francją.
Kilka miesięcy przed opublikowaniem kreskówki uderzającej w Macrona, po odkryciu zbiorowego grobu w Gossi, to samo konto oskarżyło francuską armię o masowe zabójstwa. Miasto znajduje się w środkowym Mali, niedaleko bazy, którą francuscy żołnierze przekazali armii malijskiej w ramach stopniowego wycofywania się z kraju. Według oficjalnego stanowiska Francji podrzucenie ciał było częścią kampanii oszczerstw prowadzonej przez rosyjskich najemników, mającej na celu obarczenie Francji winą [za tę zbrodnię].
Według ekspertów takich jak Dupuy rozprzestrzenianie się tego rodzaju produkcji wyraźnie wskazuje, że Afryka znajduje się w centrum wojny zastępczej prowadzonej przeciwko interesom Zachodu, w szczególności zaś Francji. Choć Kreml zaprzeczył jakimkolwiek oficjalnym powiązaniom z Grupą Wagnera, francuski rząd poważnie potraktował zagrożenie związane z fałszywymi narracjami i w 2022 roku powołał w Ministerstwie Spraw Zagranicznych jednostkę, której zadaniem było monitorowanie dezinformacji. Według dyplomatów i ekspertów „rosyjska propaganda trafiła na podatny grunt w Afryce, gdzie niechęć wobec Francji pozostaje wciąż żywa z powodu jej wieloletnich interwencji wojskowych w tych regionach”.
Od karykatur z czasów nazistowskich, które ośmieszały aliantów, po współczesne filmy w mediach społecznościowych, przedstawiające szczury i hieny jako symbole zachodnich mocarstw, historyczny podręcznik uproszczonych obrazów i potężnej symboliki wciąż okazuje się niezwykle skuteczny. W dzisiejszym Sahelu i Afryce Środkowej kreskówki nie są już tylko formą rozrywki – wykorzystuje się je jako strategiczne narzędzia perswazji, wzmacniające prorosyjskie, antyfrancuskie nastroje i umacniające wpływy takich podmiotów jak Grupa Wagnera i jej następca, Korpus Afrykański.
Kreskówki przypominają, że fałszywe informacje mogą być ukryte w pozornie zabawnych i nieszkodliwych treściach (memy, filmy krótkometrażowe, rolki czy filmy na TikToku), co sprawia, że stają się one potężnym narzędziem współczesnej propagandy.
Ten artykuł został przygotowany w ramach inicjatywy Truth Africa, która ma na celu ujawnianie oraz przeciwdziałanie dezinformacji, zagranicznej manipulacji i ingerencji w informacje (Foreign Information Manipulation and Interference, FIMI) w Afryce, a także budowanie odporności społecznej na zagrożenia dla wartości demokratycznych i stabilności społecznej.
